Στα πλαίσια της Ιστορικής έρευνας και των αποκλειστικών συνεντεύξεων που προσφέρουμε στους αναγνώστες μας, επιστρέφουμε στην ταραγμένη περίοδο της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών (1967-1974), μια άγνωστη περίοδο, που τα βιβλία Πολιτικής Ιστορίας και Θεώρησης έχουν επιλεκτικά αποκρύψει.
Αναδεικνύοντας άγνωστες Ιστορίες προσώπων που διαμόρφωσαν τη Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία, συναντήσαμε τον νομικό κ. Παύλο Μανωλόπουλο, ο οποίος διετέλεσε Υπουργός Εργασίας του Γεωργίου Παπαδόπουλου (Ιούνιος 1970 – Αύγουστος 1971).
Ο κ. Μανωλόπουλος έχοντας ως σημείο πολιτικής ανέλιξης την «ΕΚΟΦ» και μετέπειτα την ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραμανλή, αποφάσισε να συνεχίσει την πολιτική του καριέρα στην τότε χαρακτηρισμένη, από τους Πραξικοπηματίες Συνταγματάρχες, ως «Εθνικής Επαναστάσεως».
Ερώτηση: Θα ήθελα να μου μιλήσετε για τα πρώτα σας χρόνια στην πολιτική ζωή του τόπου και την οικογενειακή σας σχέση με το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ;
Απάντηση: Η προσωπική μου πολιτική ανάμειξη στα πολιτικά πράγματα, δηλαδή η ανάμειξη στα πολιτικά πράγματα ξεκινάει από την ηλικία των 20 ετών περίπου, όταν ήμουν τριτοετής φοιτητής στη Νομική Σχολή. Τότε μαζί με άλλους ομοϊδεάτες μου, ξεκινήσαμε μία περιπέτεια που λεγόταν ΕΚΟΦ, για την οποία θα μιλήσουμε εν συνεχεία τι προσέφερε και τι επέτυχε.
Όσο αφορά το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, η οικογένεια μου ουδέποτε είχε σχέση με την αριστερή ιδεολογία, απλώς ο πατέρας μου ήταν δάσκαλος στο χωριό Λυκούρια Καλαβρύτων και το τοπικό ΕΑΜ του πρότεινε να αναλάβει τη Γραμματεία. Ο πατέρας μου είχε 2 παιδιά και όπως αντιλαμβάνεσαι ήταν αδύνατο να αρνηθεί, όμως είναι αληθές όπως μου διηγήθηκε και ο ίδιος αργότερα, είχε δώσει εμπιστοσύνη, είχε δώσει πίστη στην διακήρυξη την οποία έκανε το ΕΑΜ, ότι είναι ένα Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο.
Ποτέ στην αρχή τουλάχιστον, το ΕΑΜ δε μίλησε για κοινωνικές προεκτάσεις, όσο αφορά την ιδεολογία του και κυρίως δε μίλησε ποτέ για την αριστερή ιδεολογία. Με αυτόν τον τρόπο λοιπόν συμμετείχε, δεν έλαβε ποτέ μέρος στις σοβαρές αποφάσεις που πήρε το ΕΑΜ ακόμα και στο χωριό, υπάρχουν συγκεκριμένες λεπτομέρειες που παρέλκουν αυτήν τη στιγμή να τις πω.
Εξαιτίας της συμμετοχής του αυτής, συνελήφθη με τη λήξη του πολέμου το ‘45, με την Απελευθέρωση και κρατήθηκε για 6 μήνες σε μία φυλακή στην Πάτρα, πήγε σε δικαστήριο με τις γνωστές κατηγορίες, όπου αθωώθηκε πανηγυρικώς και έκτοτε γύρισε στο σπίτι του και ανέλαβε υπηρεσία σε δημοτικό σχολείο στην περιοχή.
Ερώτηση: Από το ΕΑΜ στην ΕΡΕ και στην ΕΚΟΦ. Πως έγινε η μετάβαση σας από μια πιο αριστερή οργάνωση, όπως άλλωστε αποκαλέσαν το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, στα πιο δεξιά του πολιτικού φάσματος και στην Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση;
Απάντηση: Όσο αφορά την αφετηρία δε θέλω να γίνει παρεξήγηση, ουδεμία αφετηρία υπήρχε εκ μέρους μου τουλάχιστον για την εποχή που ο πατέρας μου ήταν στα Καλάβρυτα, εγώ ήμουν 6 ετών, όπως καταλαβαίνεις δεν είχα πολιτική συνειδητοποίηση για να μπορέσω να αναλάβω την ευθύνη ότι είχα αφετηρία το ΕΑΜ. Όχι! Εγώ ανδρώθηκα μέσα σε ένα σπίτι που ήταν καθαρώς δεξιό σπίτι, ο πατέρα μου ήταν θιασώτης της πολιτικής του Παναγιώτη Κανελλόπουλου, τον οποίον και εψήφιζε διότι ήταν πολιτευόμενος στην περιοχή της Αχαΐας.
Όσο αφορά τη συμμετοχή μου και τη δραστηριοποίηση μου στην ΕΚΟΦ και εν συνεχεία στην ΕΡΕ είναι απόλυτα σύμφωνη η συμμετοχή μου αυτή και η δραστηριότητα μου αυτή με την ιδεολογία της ΕΚΟΦ και εν συνεχεία με την ιδεολογία της ΕΡΕ.
Όσο αφορά την ΕΚΟΦ, η σκέψις μας εκκίνησε με το γεγονός ότι το ‘58 χάσαμε τις εκλογές, τις περισσότερες, στις Ανώτατες Σχολές και τις πήρε όλες η Αριστερά. Σκεφτήκαμε ότι η αριστερά, η οποία όντως και εκείνη την εποχή ήταν μειοψηφία μέσα στο φοιτητικό χώρο, δεν μπορεί να καταφέρνει να παίρνει τις πλειοψηφίες στις Φοιτητικές εκλογές και αυτό οφείλεται στο γεγονός της αδιαφορίας του δεξιού φοιτητικού χώρου.
Σκεφτήκαμε λοιπόν να ενώσουμε το φοιτητικό χώρο μέσα στον οποίο υπήγετο τότε ακόμη και η μάζα εκείνων των φοιτητών που προήρχετο από την φιλελεύθερη παράταξη που ήταν επικεφαλής ο Γεώργιος Παπανδρέου, οι οποίοι συμφώνησαν την ανάληψη μιας πρωτοβουλίας, τη σύμπτυξη ενός Εθνικού Μετώπου.
Ο στόχος μας ήταν η συμμετοχή σε όλες τις φοιτητικές εκδηλώσεις και σε όλες τις φοιτητικές διεκδικήσεις. Εκείνο το οποίο καταφέραμε, γιατί πήραμε εν συνεχεία και όλες τις Σχολές εκ του γεγονότος ότι συμμετείχαμε ενεργώς στις πορείες, στα συλλαλητήρια, στους αγώνες για την επίτευξη των φοιτητικών αιτημάτων.
Για πρώτη φορά τότε καταφέραμε σε μία συνάντηση όταν ήμασταν επίσημα συνδικαλισταί από τις εκλογές του ‘60, καταφέραμε μέσω του Καραμανλή να ξεκινήσει η θέσπισης του φοιτητικού θεσμού, του δωρεάν εισιτηρίου για φοιτητές, του μειωμένου φοιτητικού εισιτηρίου και η μεταφορά ενός μαθήματος, να σκεφτείς ότι σε μια απεργία που έγινε στα γραφεία της ΕΦΕΚ, της Ενώσεως Κυπρίων την είχαμε οργανώσει εμείς, που αφορούσε η απεργία αυτή την εξασφάλιση, την επίτευξη της φοιτητικής ατέλειας, ως προς την εγγραφή στο Πανεπιστήμιο, διότι τότε πλήρωνε ο πατέρας και η μητέρα, πλήρωνε φοιτητική συνδρομή όσο αφορά τις εγγραφές, πράγμα και το οποίο και επιτύχαμε.
Θέλω να σας πω με λίγα λόγια ότι το μέγα επίτευγμα στο οποίο δεν μπόρεσε να αντιδράσει η αριστερά ήταν ότι η ΕΚΟΦ πρωτοστατούσε στους φοιτητικούς αγώνες και δι’ αυτού του λόγου πήρε όλες αυτές τις ευρύτατες πλειοψηφίες στις Φοιτητικές Εκλογές.
Ερώτηση: Ποιες ήταν οι δικές σας σχέσεις με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, αλλά και με τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο;
Απάντηση: Με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή εκείνη την εποχή όπως αντιλαμβάνεστε δεν είχα ιδιαίτερες σχέσεις, παρά μόνο στη συνάντηση αυτήν την οποία είχαμε μαζί, αλλά και δεν είχα και ιδιαίτερες σχέσεις και με την ΕΡΕ.
Εγώ τότε περισσότερο για λόγους ανησυχίας πολιτικής είχα ενταχθεί στη νεολαία του Μαρκεζίνη και ολιγότερο και καθόλου στην ΕΡΕ, αργότερα όμως όταν διαπίστωσα ότι η νεολαία του Μαρκεζίνη είχε διαβρωθεί από την είσοδο πολλών αριστερών φοιτητών τους οποίους εγνώριζα, έφυγα και όταν πλέον ετελείωσε η θητεία μου στην ΕΚΟΦ και τελείωσε η θητεία μου στο Στρατό, πήγα στο φυσικό μου χώρο που ήταν η ΕΡΕ, κυρίως λόγο μεγάλης εκτιμήσεως που είχα στον Κανελλόπουλο, ο οποίος ήταν αρχηγός της.
Η πρώτη διοίκησις στη νεολαία της ΕΡΕ ήταν ο Μπρατάκος που έγινε αργότερα Υπουργός, ο Μιλτιάδης Έβερτ, ο Χάρης Καραντζάς και ο Παύλος Μανωλόπουλος. Μετά οι δύο, Έβερτ και Μπρατάκος έφυγαν, πήγαν φαντάροι και εγώ τότε έγινα Γενικός Γραμματέας, δηλαδή αρχηγός της νεολαίας της ΕΡΕ, λόγω και της ιδιαίτερης σχέσης που είχα με τον Κανελλόπουλο από το ‘64 έως το τέλος του ‘66, όπου με έχρισε ο Κανελλόπουλος υποψήφιο Βουλευτή στη Β’ περιφέρεια Αθηνών, άρα είχα μία πολύ καλή σχέση μαζί του.
Ερώτηση: Λίγα χρόνια αργότερα παρατηρούμε κάποιες κινήσεις εκ του Στρατιωτικού χώρου και η ερώτηση μου είναι, πιστεύετε ότι ήταν αναγκαίο το Στρατιωτικό Πραξικόπημα;
Απάντηση: Είναι ένα ερώτημα εύλογο στο οποίο υπάρχουν 2 απαντήσεις. Η απάντηση την οποία έδωσε ο Παπαδόπουλος και οι Πρωταγωνιστές της 21ης Απριλίου, οι οποίοι ανδρωθέντες κάτω από το σύνθημα ότι: «Η αριστερά είναι επικίνδυνη δια την Ελλάδα», γιατί αυτό υποστήριζε η πολιτική ηγεσία, προεξάρχοντος του Παπάγου, του Καραμανλή, του Κανελλόπουλου και του Γεωργίου Παπανδρέου, ο οποίος χαρακτήρισε το ΚΚΕ ως «Κόμμα εγκλήματος και προδοσίας» και επομένως είχαν όλοι ενστερνιστεί την άποψη ότι είναι επικίνδυνη η παρουσία γενικώς της Κομμουνιστικής ιδεολογίας, λαμβανομένου υπόψιν ότι τότε μεσουρανούσε και η ατμόσφαιρα του Ψυχρού Πολέμου, υπήρχε η ατμόσφαιρα σε όλην την υφήλιο, επομένως θεωρώ ότι πραγματικά πίστευαν ότι υπάρχει Kομμουνιστικός κίνδυνος, τον πίστευαν ως κίνδυνο.
Ερώτηση: Γνωρίζατε εκ των προτέρων περί των κινήσεων των Συνταγματαρχών;
Απάντηση: Όχι δεν εγνώριζα τίποτα απολύτως, παρά το γεγονός ότι εγνώριζα τον Παπαδόπουλο, αλλά δε γνώριζα δια την κίνηση αυτή, εκείνο το οποίο εγνώριζα, το οποίο εγνώριζε όλος ο πολιτικός κόσμος, ότι υπήρχε μία κίνηση του Βασιλιά με τους Στρατηγούς δια το ενδεχόμενο της απώλειας των εκλογών του ‘67 και να δημιουργήσουν ένα αντέρεισμα μέσα στο Στρατό, κατά βάση με πρωτοβουλία των Ενόπλων Δυνάμεων, με επικεφαλής τους Στρατηγούς, όχι τους Συνταγματάρχες, οι Συνταγματάρχες ενήργησαν αυτοβούλως και αυτόνομα.
Ερώτηση: Πως αναμιχθήκατε με την «Εθνική Επανάσταση», γνωρίζοντας ως νομικός πως: 1ον) Παραβιάζονταν βασικές αρχές του Συντάγματος και πως 2ον) Θα υπήρχαν επιπτώσεις και κυρώσεις μετά την επάνοδο του προ-Δικτατορικού Καθεστώτος.
Απάντηση: Η αλήθεια είναι ότι την εποχή εκείνη ήμουν πάρα πολύ νέος, εδιψούσα για την ανάμειξη μου στην πολιτική, ήδη είχα κερδίσει τη θέση μου μέσα στο πολιτικό χώρο, ήμουν υποψήφιος Βουλευτής και δεν προσεχώρησα από τον πρώτο καιρό στην Κυβέρνηση των Συνταγματαρχών, στην Στρατιωτική Εθνική Κυβέρνηση.
Διεπίστωσα όμως εν συνεχεία και από τις επαφές που είχα με όλους τους τότε πολιτικούς παράγοντες και με τον Κανελλόπουλο και με τον Ράλλη και με τον Αβέρωφ και με άλλους πολλούς, ότι δεν υπήρχε σοβαρή αντίδραση, θα πρέπει δε να τονίσω η διαπίστωση που εγώ προσωπικώς έκανα, τα πρώτα χρόνια έβλεπα, ημέρα με την ημέρα, ο λαός προσχωρούσε στην ιδέα και αποδεχόταν κατά ξεκάθαρο τρόπο την επέμβαση των Ενόπλων Δυνάμεων και κυρίως θεωρούσε λυτρωτικές και ευεργετικές τις πρωτοβουλίες τις οποίες έπαιρνε η Κυβέρνηση του Παπαδόπουλου απέναντι στα λαϊκά προβλήματα.
Πίστεψα και εγώ λοιπόν εξ’ αυτού του λόγου ότι θα μπορούσα να βοηθήσω, διότι πιστεύω ότι οι Δικτατορίες δεν είναι καθόλου ωραίο πράγμα στην πολιτική ζωή ενός τόπου και στην Εθνική ζωή, όμως όταν γίνονται θα πρέπει να τις βοηθάς για να φύγουν το συντομότερο δυνατό. Θα πρέπει να τονίσω ότι εγώ δεν είχα εγκαταλείψει ποτέ την ιδέα της πολιτικής.
Όταν λοιπόν με φώναξε ο Παπαδόπουλος τον Ιούνιο του ‘70 να γίνω Υπουργός το επιχείρημα του με έπεισε, το επιχείρημα του είναι το εξής, μου είπε: «Αγαπητέ Παύλο, επειδή έχω αποφασίσει να προχωρήσω σε πολιτικοποίηση της Επανάστασης, έχω αρχίσει και σκέφτομαι ορισμένα πρόσωπα να τα βάλω μπροστά προκειμένου με αυτά τα πρόσωπα να προχωρήσω την πολιτικοποίηση» και για αυτόν τον λόγο έκανε Υπουργό τον Τσουκαλά Άγγελο, τον Γεωργαλά Γιώργο που ήσαν πολιτικά πρόσωπα: «Για αυτό κάνω και εσένα», μάλιστα και αυτοί στο Υπουργείο Εργασίας, το οποίο ενέταξε σε εμένα, να βάλει τον Καποδίστρια που ήταν Καθηγητής Πανεπιστημίου στο Εργατικό Δίκαιο, «Αλλά είναι μεγάλος στην ηλικία, προτιμώ να μπεις εσύ ακριβώς διότι υπολογίζω εις την μετέπειτα ανάδειξη σου μέσα στον πολιτικό χώρο, γιατί έχεις το διάολο μέσα σου όσο αφορά την πολιτική».
Ερώτηση: Ποιες ήταν οι δικές σας προτάσεις στα Εργασιακά όταν πλέον είχατε αναλάβει και θέλω να μου περιγράψετε τι παραλάβατε και τι είχατε να διαχειριστείτε;
Απάντηση: Όσο αφορά το τι παρέλαβα, θα πρέπει να τονίσω ότι υπήρχε μια κανονικότης από πλευράς προηγουμένων πολιτικών στην διεξαγωγίν των δράσεων του Υπουργείου Εργασίας, που δεν μπορώ να πω ότι είχα κάτι που ήθελα να αλλάξω. Εκείνο στο οποίο ήθελα να συμμετάσχω είναι για την καθιέρωσιν ορισμένων συγκεκριμένων μέτρων, μέσω των οποίων θα μπορούσε να ενισχυθεί το Εργατικό Κίνημα.
Έκανα 2 νόμους βασικούς, τον Ν. 890 και Ν. 891 που αφορούσαν την συνδικαλιστική δράση. Βασικότερη ήταν η ίδρυσις του ΟΔΕΠΕΣ, που είναι ο «Οργανισμός Διαχειρίσεως Εργασιακών Πόρων Εργατικών Σωματείων», που κατά βάση αποσκοπούσε στο να υπάρχει πρόβλεψη δια τη διαχείριση των Εργασιακών Πόρων, ανεξαρτήτως της Κρατικής Παρέμβασης, γιατί μέχρι τότε υπήρχε μια κρατική παρέμβαση, ακόμη μεγαλύτερη, διότι του γεγονότος ότι ήταν ένα Δικτατορικό Καθεστώς.
Με τον ΟΔΕΠΕΣ προσπάθησα να αποσυνδέσω την επέμβαση του Κράτους, δημιούργησα έναν αυτόνομο Οργανισμό, ο οποίος όντως εδούλεψε και μάλιστα τον πρώτο καιρό, μέχρι και την εποχή της Κυβέρνησης Ανδρέα Παπανδρέου, δηλαδή το ‘82-83 που κατεργήθη, δηλαδή εδούλεψε σαν Οργανισμός, επειδή προέβλεπε υγιείς διαδικασίες για την χρηματοδότηση συνδικαλιστικών δραστηριοτήτων.
Ερώτηση: Ποιοι ήταν οι στόχοι σας για τα Εργασιακά στον Αγροτικό τομέα;
Απάντηση: Η φιλοσοφία της Κυβέρνησης ήταν η ενίσχυσις του αγροτικού τομέα κυρίως με μηχανικά μέσα, μετά μάλιστα την κατάργηση, το χάρισμα των αγροτικών χρεών, η απελευθέρωση της ψυχολογίας που κρατούσε δέσμιο τον Έλληνα αγρότη, να μπορέσει να κάνει διάφορες δραστηριότητες μέσα στον εκβιομηχανισμό της γεωργικής εκμετάλλευσης, πράγμα το οποίο επέτυχε εν πολλοίς και το αποτέλεσμα ήταν να μειωθεί η κατά κεφαλήν απασχόληση του Έλληνα στον Αγροτικό τομέα και να ενισχυθεί περισσότερο ο Βιομηχανικός τομέας, συμπεριλαμβανομένου υπόψιν ότι τότε, περί την περίοδο αυτή, έγιναν περίπου 460.000 καινούργιες θέσεις εργασίας, πράγμα το οποίο σημαίνει ότι αφαιρέθη από την απασχόληση στον Αγροτικό τομέα και ενετάχθη στον Βιομηχανικό τομέα.
Ερώτηση: Στην Ελλάδα παρατηρήθηκε μια έντονη εκβιομηχάνιση, έχοντας να αντιμετωπίσετε την μετάβαση από τον αγροτικό τομέα, στον βιομηχανικό, τι εργασιακό πλαίσιο διαμορφώσατε δια τους εργαζομένους;
Απάντηση: Κατά βάση οποιοσδήποτε εργαζόμενος θέλει 2 βασικά πράγματα, το ένα είναι καλή αμοιβή της εργασίας και από την άλλην καλοί όροι του εργασιακού περιβάλλοντος. Και στα 2 αυτά πλαίσια η 21η Απριλίου έκανε επαναστατική παρέμβαση. Αύξησε την αμοιβή εργασίας σχεδόν από το ‘66 μέχρι το ‘72-73 στο 139%, τους μισθούς και τα μεροκάματα και κυρίως εδημιούργησε πλαίσια καλών συνθηκών όσο αφορά την εργασία.
Πιστεύω ότι θεσμοί, όπως ο θεσμός του ιατρού εργασίας, τον οποίο έκανε η δική μου η παρέμβαση, ο θεσμός του πενθήμερου της εργασίας, οι ημιαργίες Δευτέρα-Τετάρτη-Σάββατο ήδη υπήρχε, το 8ωρο που καθιερώθηκε, η καθιέρωσις της αργίας την Πρωτομαγιά έγινε εκείνη την εποχή, η δημιουργία της τριμερούς Επιτροπής όσο αφορά τη λύση των εργασιακών ζητημάτων του κράτους που ήταν από την επιθεώρηση εργασίας, εργοδότης και εργαζόμενος συνδικαλιστής, αυτοί οι 3 και η καθιέρωση εν πολλοίς και των συλλογικών συμβάσεων εργασίας, έγιναν πάρα πολλές συμβάσεις εργασίας, με αποτέλεσμα να σέβεται ο εργοδότης τον εργαζόμενο και ο εργαζόμενος πραγματικά να αισθάνεται ευγνώμων απέναντι στον εργοδότη, γιατί είδε ένα εργασιακό περιβάλλον το οποίο μπορούσε να αποδώσει.
Θα πρέπει στο σημείο αυτό να τονίσω ότι το Σύνταγμα του ‘68 έκανε μια θεμελιώδη παρέμβαση στο θέμα των δικαιωμάτων.
Καθιέρωσε για πρώτη φορά Δικτατορική Κυβέρνηση τα Κοινωνικά Δικαιώματα, για πρώτη φορά, πράγμα το οποίο έγινε περίπου, αν θυμάμαι καλά, στα άρθρα 26-29, επανελήφθη στο Σύνταγμα του ‘68 και έκτοτε περιλαμβάνονται σε όλα τα Συντάγματα, τα μεταπολιτευτικά Συντάγματα, δηλαδή καθιερώθηκε ο όρος τα «Κοινωνικά Δικαιώματα και τα Οικονομικά Δικαιώματα» του Έλληνα πολίτη, πως πρέπει να είναι κατοχυρωμένα, πράγμα το οποίο σημαίνει ότι δεν εσφυρηλατήτο η Κυβέρνηση εκείνη από αντεργατικό πνεύμα, ούτε αντιλαϊκό πνεύμα, αντιθέτως είχε υπόψιν της ότι η προαγωγή των συμφερόντων του λαού είναι εκείνο το οποίο θα την καθιερώσει και στη συνείδηση του λαού και αυτός ακριβώς έγινε κατά τα πρώτα έτη τουλάχιστον.
Ερώτηση: Συμφωνούσε η υπόλοιπη ηγεσία, αλλά και ο ίδιος ο Παπαδόπουλος με τις δικές σας προτάσεις και ποιοι ήταν οι πιθανοί ενδοιασμοί τους;
Απάντηση: Όχι, συμφωνούσε σε όλα για αυτό και ακριβώς μετετράπησαν και όλες οι προτάσεις που κάναμε, μετετράπησαν σε νόμους. Αν δεν ήθελε ο Παπαδόπουλος όπως αντιλαμβάνεστε δε θα γινόντουσαν νόμοι.
Ερώτηση: Ποια ήταν η αντιμετώπιση σας προς τις Συνδικαλιστικές Οργανώσεις;
Απάντηση: Κάναμε 2 νόμους όπως είπα προηγουμένως και το νόμο «Περί Συνδικαλισμού» και το νόμο για τις απεργίες, οι οποίες καθιέρωναν σαφείς διατάξεις όσο αφορά την κίνηση του εργαζομένου, τότε για πρώτη φορά είπαμε ότι ο συνδικαλιστής θα πρέπει να εργάζεται, να προέρχεται από το χώρο της εργασίας, όχι να πάει ο οποιοσδήποτε επαγγελματίας συνδικαλιστής, ο οποίος δεν είχε καμία σχέση με τον εργαζόμενο.
Αυτό σημαίνει ότι ετιμούσαμε το επάγγελμα, την εργασία, τον εργαζόμενο τιμούσαμε σαν Κυβέρνηση και θέλαμε να αποδώσουμε στους εργαζόμενους την πραγματική φυσική του ηγεσία.
Ερώτηση: Είχαν οι προτάσεις σας αποδοχή από το λαό;
Απάντηση: Βεβαίως! Όπου πήγαινα αγαπητέ μου και μιλούσα σε συγκεντρώσεις και την Πρωτομαγιά θυμάμαι του ‘71 είχα γυρίσει με ένα αεροπλάνο του Στρατού, είχα γυρίσει 6 πόλεις, Ηράκλειο Κρήτης, Καβάλα, Πάτρα, Ιωάννινα, Αθήνα και άλλη, όπου μίλησα σε συγκεντρώσεις εργαζομένων την Πρωτομαγιά, φοβερές από την πλευρά συμμετοχής και από πλευράς ενθουσιασμού. Αυτό σημαίνει ότι υπήρχε αποδοχή πλήρης.
Τώρα πως έγινε, εν συνεχεία, αυτός ο ενθουσιώδης κόσμος να μετατραπεί σε έναν κόσμο, ο οποίος με πολύ μεγάλη περίσκεψη ακούει αυτά που του λέει μετέπειτα η Μεταπολιτευτική ηγεσία, είναι ένα ερώτημα που μάλλον θα πρέπει να απαντήσει ένας ιατρός, όχι εγώ.
Ερώτηση: Θα ήθελα να σας ρωτήσω σχετικά με το ποια ήταν η πολιτική σας με τα περίπτερα και τις άδειες ταξί που δόθηκαν σε μεγάλη κλίμακα;
Απάντηση: Εγώ πριν γίνω Υπουργός ήμουν Νομάρχης. Όντως εκμεταλλεύτηκα το νόμο αυτό και έδωσα σε αρκετούς οικογενειάρχες κατά βάση, έδωσα και περίπτερα και άδειες ταξί. Το θεωρούσα απολύτως φυσιολογικό, διότι μέχρι εκείνη την εποχή ενέμοντο τα περίπτερα και τα ταξί μόνο σε συγκεκριμένες κάστες, παρά το γεγονός ότι είχε θεσμοθετηθεί η διάταξη, ότι τα περίπτερα τα έπαιρναν αυτοί που ήσαν παλαιοί πολεμιστές και τα ταξί χρειαζόντουσαν και κοινωνικά φρονήματα.
Την ώρα που καταργήθηκαν τα κοινωνικά φρονήματα επετράπη και σε απλούς μεροκαματιάρηδες και οικογενειάρχες να πάρουν. Το θεώρησα μια πάρα πολύ καλή κίνηση, φιλολαϊκή κίνηση εκ μέρους της Κυβέρνησης.
Ερώτηση: Πιστεύετε πως τα μέτρα που είχατε λάβει ήταν προς τη σωστή κατεύθυνση ή υπήρχαν και κάποιες λανθασμένες πολιτικές;
Απάντηση: Για το Υπουργείο Εργασίας θεωρώ τουλάχιστον ότι σε αυτά που εγώ προσωπικώς συμμετείχα ήταν πάρα πολύ σωστά, μη ξεχνάτε ότι για πρώτη φορά έγινε ο ΟΑΕΔ, ο «Οργανισμός Απασχολήσεως Εργατικού Δυναμικού», δημιουργήθηκαν εκατοντάδες σχολές μαθητείας για ταχύρρυθμη εκπαίδευση ανηλίκων, δηλαδή δόθηκε μέσα στο χώρο της Βιομηχανίας εργατικό δυναμικό κατηρτισμένο και κατά συνέπεια αποδοτικό, εδώ θα πρέπει να τονίσω ότι παρά το γεγονός ότι αυξήθησαν πάρα πολύ οι ανάγκες, εντούτοις όμως η μεν μετανάστευσις μειώθηκε και αισθητά σχεδόν στο 50%, η δε παλιννόστηση αυξήθηκε, διότι επεστράφησαν πολλοί, για να σκεφτείς ότι το 1965-6 είχανε μεταναστεύσει στη Γερμανία κατά βάση γύρω στις 200.000 Έλληνες πολίτες, το 1972 σε καθαρή μετανάστευση ήταν γύρω στους 17.000, συμπεριλαμβανομένης υπόψιν και της παλιννόστησης.
Ήταν 27-28.000 νομίζω οι μεταναστεύοντες και οι παλιννοστούντες μείωσαν το ποσοστό γύρω στις 15-16.000, πράγμα το οποίο σημαίνει ότι ήταν προς τη σωστή κατεύθυνση, διότι αυξήθηκαν οι θέσεις εργασίας, εδώ πρέπει να τονίσω και κάτι άλλο διότι το γράφεις στη συνέχεια στις ερωτήσεις σου, όταν αυξήθηκαν, λόγω της αυξήσεως του βιομηχανικού τομέα, οι ανάγκες σε εργατικά χέρια, υποχρεώθηκε η Κυβέρνηση να φέρει μετανάστες κυρίως εξ Αφρικής. Αυτό δεν είναι αληθές. Πως εκαλύφθησαν οι θέσεις; Οι θέσεις εκαλύφθησαν από την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας, δηλαδή μειώθηκε ο αριθμός των εργαζομένων, διότι ο κάθε εργαζόμενος της εποχής εκείνης, λόγω αυξήσεως της παραγωγικότητος του, εκάλυπτε περισσότερες θέσεις εργασίας.
Ερώτηση: Πολλοί όμως κατηγορούν ότι ο Παττακός είχε φέρει εργατικό δυναμικό από Ασιατικές και Αφρικανικές χώρες, δηλαδή μας λέτε ότι δεν ισχύει αυτή η κατηγορία;
Απάντηση: Όχι δεν ισχύει.
Ερώτηση: Ποια ήταν η σχέση δημοσίου και ιδιωτικού τομέα και ποιες ήταν οι σχέσεις του Κράτους με τον ιδιωτικό τομέα, ενώ θα ήθελα να προσθέσω και το ερώτημα για το ποια ήταν η δική σας άποψη για τη μονιμότητα των Δημοσίων Υπαλλήλων;
Απάντηση: Όπως γνωρίζεις και γνωρίζει όλος ο Ελληνικό λαός, η Κυβέρνηση αυτή πίστευε στην ελεύθερη οικονομία, κατά συνέπεια δημιουργούσε προϋποθέσεις ούτως ώστε μέσω της πολιτικής των κινήτρων και τα κίνητρα που καθιέρωνε να αυξήσει την επιρροή του ιδιώτη, του επιχειρηματία πάνω στο οικονομικό γίγνεσθαι, με αποτέλεσμα να αυξηθεί κατά πολύ η ιδιωτική οικονομία, να περιοριστεί κάπως, όχι πάρα πολύ, η επέμβασις του δημόσιου τομέος, ο οποίος περιορίστηκε στις επενδύσεις εκείνες, όπου ο ιδιωτικός τομέας δεν είχε μεγάλη προθυμία να συμμετάσχει αφενός και αφετέρου περιορίστηκε εκεί που υπήρχαν λόγοι εθνικοί και στρατιωτικοί, εθνικής σκοπιμότητας λόγοι να παραμείνει το δημόσιο ως επενδυτής, όπως ήταν η ΔΕΗ.
Ερώτηση: Η άποψη σας για την μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων;
Απάντηση: Όσο αφορά τη μονιμότητα, η άποψις μου είναι ότι η μονιμότις είναι απαραίτητη και αναγκαία, η προσωπική μου άποψη.
Πιστεύω ότι η άρσις της μονιμότητος και ισοβιότητος εν μέρη που έκανε ο Παπαδόπουλος στην αρχή, ψυχολογικά έφερε στις σωστές διαστάσεις τη ψυχολογία του Έλληνα, ότι από την ώρα που συμμετέχει στη διεξαγωγή της δημόσιας υπηρεσίας πρέπει να βοηθάει, θα πρέπει να ανταποκρίνεται, θα πρέπει να προσφέρει, φοβούμενος, στην αρχή πάντα μιλάω, το ενδεχόμενο ότι μπορεί να απολυθεί, διότι δεν υπήρχε η μονιμότις, είχε αφιερωθεί εξ’ ολοκλήρου, το διεπίστωσα κυρίως ως Νομάρχης, είχε αφιερωθεί στην διεξαγωγίν της Δημόσιας υπηρεσίας με προθυμία και με φιλοτιμία.
Εγώ προσωπικώς πάντως πιστεύω ότι αυτός ο θεσμός ορθώς κατεργήθηκε και ότι θα πρέπει να υπάρχει μονιμότις και ασφαλώς ισοβιότις κυρίως στο δικαστικό χώρο.
Ερώτηση: Ποιες ήταν οι σχέσεις Υπαλλήλων και Εργοστασιαρχών;
Απάντηση: Οι σχέσεις υπήρξαν τότε κατά βάση, εξηρτόντο πάντοτε και σήμερα και στο μέλλον από τη συμπεριφορά των μεν και των δε. Επειδή υπήρχε ένα καθεστώς που ναι μεν υπήρχε η ελευθερία της Εργασίας, αλλά υπήρχε και ο φόβος για να λέμε την αλήθεια, ότι δεν επιτρέπεται η απεργία, συνείχε τον εργαζόμενο αυτός ο φόβος και ήταν πολύ προσεκτικός στις σχέσεις αυτές και το γεγονός αυτό προκάλεσε μία αγαθή σχέση, για αυτό το λόγο οι επιτροπές, οι τριμερείς επιτροπές που είχαμε κάνει τότε είχανε απήχηση. Ακόμα και σήμερα ο Επιθεωρητής Εργασίας παίζει ένα σημαντικό ρόλο εις την διευθέτησιν μίας εργατικής διαφοράς που είχε ξεκινήσει από την εποχή εκείνη.
Ερώτηση: Θα ήθελα να μου σχολιάσετε σχετικά με το πλάνο της Χούντας του Παπαδόπουλου σχετικά με το Ασφαλιστικό.
Απάντηση: Η φιλοσοφία η οποία υπήρχε, την οποία επρέσβευε κυρίως ο Υπουργός Κοινωνικών Υπηρεσιών, ο κ. Πάτρας, ήταν να μειωθούν τα ασφαλιστικά ταμεία για να μειωθούν και οι διοικητικές δαπάνες εξ΄ αυτού του λόγου, αλλά κυρίως για να υπάρχει ενιαίος συντονισμός και ενιαία φιλοσοφία όσο αφορά την αντιμετώπιση του θέματος των συντάξεων και του επικουρικών.
Απ’ ότι θυμάμαι ο Πάτρας είχε κάνει ένα πάρα πολύ σημαντικό νομοσχέδιο, σημαντικότατο, που προέβλεπε την εξέλιξη αυτή που σου λέω, μάλιστα βγήκε ο Παπαδόπουλος έξω και μίλησε για «Σεισμό στο ασφαλιστικό» που θα επέλθει και λυπούμαι να πω ότι τελικά δεν έγινε τελικά ο νόμος αυτός, δεν εθεσπίσθη.
Προέβλεπε τη μείωση σε 2-3 ταμεία μόνον, αυτό που έγινε εν συνεχεία και ορθώς βεβαίως, διότι επίστευε ο Παπαδόπουλος, προφανώς πως δεν ήταν ώριμοι και οι Διοικήσεις και η Ελληνική κοινωνία και με την ευρεία ενιαία ο συνδικαλισμός να αποδεχθεί αυτήν την εξέλιξη, πράγμα το οποίο απεδείχθη εν συνεχεία από τις πολλές αντιδράσεις τις οποίες είχε η προσπάθεια την οποία έκανε η μεταπολιτευτική πολιτική ηγεσία στο χώρο αυτό, το συγκεκριμένο.
Ερώτηση: Θα ήθελα να μου σχολιάσετε σχετικά με το «Οικονομικό θαύμα» για το οποίο γίνεται λόγος και σχετικά με την οικονομική ανάπτυξη εκείνης της περιόδου.
Απάντηση: Είναι δεδομένο ότι πραγματικά υπήρξε τεράστια οικονομική ανάπτυξη με αποτέλεσμα ο ΟΟΣΑ σε έκθεση την οποία έκανε να ανακοινώσει ότι η Ελλάδα είναι πρώτη στην Ευρώπη όσο αναφορά την βιομηχανική παραγωγή και δεύτερη στον κόσμο μετά την Ιαπωνία.
Αυτά τα αποτελέσματα, αυτά τα στοιχεία είναι γνωστά και εξάλλου είναι και απολύτως γνωστό ότι κατά την περίοδο της Επταετίας μπορεί να μειώθηκαν κάποια δικαιώματα που είναι πραγματικότις, όπως παραδείγματος χάρη το δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι, μειώθηκε η Κοινοβουλευτική διαδικασία, μάλλον κατεργήθη η Κοινοβουλευτική διαδικασία ή μάλλον ανεστάλη το αντίστοιχο άρθρο του Συντάγματος, εντούτοις όλοι παραδέχονται και όλοι δέχονται ότι υπήρξε πράγματι οικονομική άνθηση.
Πάνω από 600.000 κατοικίες έγιναν κατά την περίοδο της επταετίας, μιλάω γενικώς, 164.000 κατοικίες είχε το Υπουργείο Εργασίας και των Κοινωνικών Υπηρεσιών λόγω Κοινωνικής Προστασίας. Οι μισθοί ανέβηκαν ιλιγγιωδώς. Το 1970, όταν εγώ ήμουν Υπουργός, έκανα 2 αυξήσεις, μία 6% και μία 8%, δηλαδή το ‘70 στο 6% και το ‘71 στο 8%.
Ερώτηση: Επετράπησαν οι μαζικές απολύσεις κατά την περίοδο σας;
Απάντηση: Όχι, απαγορεύονταν οι μαζικές απολύσεις. Αντιθέτως υπήρχε διάταξη νόμου, θεσπίστηκε νόμος, που απηγορεύοντο οι ομαδικές απολύσεις.
Ερώτηση: Θα ήθελα να σας ρωτήσω, ακολούθησε ο Παπαδόπουλος μια φιλελεύθερη πολιτική μειώνοντας τους φόρους στις επιχειρήσεις;
Απάντηση: Εν μέρη ναι. Προσπάθησε να περιορίσει το φορομπηχτικό καθεστώς το οποίο είχε δημιουργηθεί προηγουμένως και να το εξομαλύνει και να δημιουργήσει προϋποθέσεις, ούτως ώστε να μπορεί και ο επιχειρηματίας να γνωρίζει τι είναι δυνατόν να προσφέρει στην επιχείρηση του και αυτό αποδείχθηκε εκ του γεγονότος της μεγάλης, τρομερής σταθερότητος της δραχμής και επίσης του χαμηλού τιμαρίθμου, ο τιμάριθμος εκινήθηκε σε πολύ χαμηλά, το δημόσιο χρέος είχε περιοριστεί αρκετά και η χρηματοδότησις των προγραμμάτων οικονομικής ανάπτυξης εκινούνταν από εθνικούς πόρους, όχι από ευρεία δανειοδότηση από το εξωτερικό που ήταν πάρα πολύ περιορισμένη και εξυπηρετείτο.
Ερώτηση: Προχωρώντας προς το τέλος της πολιτικής σας διαδρομής με το Καθεστώς Παπαδόπουλου, θα ήθελα να σας ρωτήσω σχετικά με το ποιος ήταν ο λόγος παραιτήσεως σας;
Απάντηση: Δεν παραιτήθηκα από τη Χούντα, από το λειτούργημα του Υπουργού, αλλά συνέβη το εξής∙ έγινε μια θεσμική αλλαγή, για λόγους που εγώ προσωπικώς δε συμφώνησα, δε συμφωνούσα όπως και άλλοι συνυπουργοί.
Ο Παπαδόπουλος απεφάσισε τότε να μετατρέψει, να κάνει ένα Υπερυπουργείο Εθνικής Οικονομίας, που έβαλε τον Πεζόπουλο Υπουργό και να μετατρέψει τα Υπουργεία Εμπορίου, Γεωργίας, Εμπορικής Ναυτιλίας και Εργασίας σε Υφυπουργεία, άρα ο Υπουργός αυτομάτως αν παρέμενε θα γινόταν Υφυπουργός και θεώρησε, νομίζω ορθώς, ότι δεν μπορούσαμε να παραμείνουμε, οι Υπουργοί να μετατραπούν σε Υφυπουργοί και έτσι φύγαμε από το προσκήνιο αυτής της διαδικασίας.
Ερώτηση: Αφού επέστρεψε ο Καραμανλής, δε θελήσατε να επιστρέψετε στη Νέα Δημοκρατία ως συνέχεια της ΕΡΕ;
Απάντηση: Πολύ καλή ερώτηση. Το αληθές είναι ότι εγώ ήμουν γέννημα θρέμμα του χώρου της ΕΡΕ, αναμφισβήτητα εδώθηκα πολιτικά στο χώρο αυτό, είχα δε ιδιαίτερα φιλικές σχέσεις, σχέσεις αγάπης και εκτιμήσεως με πολλά από τα στελέχη της ΕΡΕ, παραδείγματος χάρην τον Κωνσταντίνο Τσάτσο, τον Γεώργιο Ράλλη, τον Τάκο Μακρή, τον Ευάγγελο Αβέρωφ, τον Γρηγόρη Κασιμάτη.
Θα μου επιστρέψεις στο σημείο αυτό να πω κάτι έτσι ολίγον αστείο, αλλά θέλω να το αναφέρω. Όταν με κάλεσε ο Παπαδόπουλος να πάω στην κυβέρνηση τους επισκέφτην όλους αυτούς τους οποίους είπα και όλοι μου είπαν να μην πάω, ο Κανελλόπουλος μάλιστα, τον οποίο επισκέφτην, μου είπε: «Να μην πας εσύ αγαπητέ μου Παύλο, διότι είσαι ένα πολύ ικανό στέλεχος και δε θέλω να τους βοηθήσεις να επιτύχουν» καταλαβαίνεις ότι είναι μια πάρα πολύ καλή αναιμική δικαιολογία και προβληματίστηκα πάρα πολύ από τη δήλωση του αυτή και έφυγα.
Μετά πήγα στον Αβέρωφ, ο Αβέρωφ μου είπε: «Να μην πας», όπως και οι υπόλοιποι διότι: «Δεν πρέπει να ξεκινήσεις την πολιτική σου καριέρα στο δημόσιο συμμετέχουσα σε μία Δικτατορική Κυβέρνηση». Είναι αλήθεια ότι με προβλημάτισε πάρα πολύ και είχα σχεδόν αποφασίσει να μην πάω.
Για κακή μου τύχη μετά από αυτήν τη συνάντηση πήγα και είδα τον Κασιμάτη, τον τελευταίο που είδα πρώτος. Ο Κασιμάτης λοιπόν μου είπε: «Να πας», του λέω: «Μα όλοι μου λένε να μην πάω» του λέω: «Ποιος σου είπε;», του είπα αυτούς, του είπα και τον τελευταίο, «Ο Αβέρωφ τι σου είπε;», «Ο Αβέρωφ μου είπε να μην πάω για να μην ξεκινήσω την πολιτική μου καριέρα από μία Δικτατορική Κυβέρνηση», «Έτσι σου είπε;» μου λέει, λέω: «Βεβαίως». Μου λέει: «Κάτσε 1 λεπτό». Πάει στη βιβλιοθήκη και κατεβάζει ένα βιβλίο του, το «Who is Who» που έλεγε τα ονόματα διαφόρων. Μου λέει «Για διάβασε το λήμμα Αβέρωφ».
Μου δίνει μπροστά και διαβάζω ότι ο Αβέρωφ ξεκίνησε την πολιτική του σταδιοδρομία από Νομάρχης του Μεταξά, μου λέει: «Γιατί ο Αβέρωφ που ξεκίνησε από τον Μεταξά, σήμερα σου λέει εσένα να μην πας; Ο ίδιος έχασε τίποτα; Υπουργός Εξωτερικών έγινε για πολλά χρόνια και ένα πολύ καλό και επιτυχημένο στέλεχος στο χώρο της Δεξιάς».
Ήταν καταλυτικό αυτό το οποίο μου είπε και πραγματικά εκ τούτου κατάλαβα ότι υπήρχε σκοπιμότις σε όλους αυτούς.
Είχα λοιπόν μια ιδιαίτερη σχέση με το χώρο αυτό και είχα πολύ ιδιαίτερη σχέση με τον Μακαρίτη τον Τζώρτζη Αθανασιάδη, αυτός τον εδολοφόνησε η 17Ν. Με αυτόν βλεπόμουνα και καθ΄ όλη τη διάρκεια που ήμουν στο χώρο της Επταετίας και μετά που έφυγα από Υπουργός, συζητούσαμε συνεχώς μαζί του την ανάγκη να έρθει ο Καραμανλής. Μάλιστα είχα συμφωνήσει και όταν το 1973 έγινε η ιστορία του Ιωαννίδη, στην οποία δεν συμμετείχα και δε συμφωνούσα καθόλου, έστειλα μία επιστολή προς τον Γκιζίκη ως Αρχηγός της «Ελληνικής Λέσχης», ήταν μια πολιτική κίνηση κατά τη διάρκεια της Επταετίας ενόψει της πολιτικοποιήσεως, στην οποία του έλεγα ότι πρέπει να καλέσει τον Καραμανλή, η οποία δημοσιεύτηκε εν συνεχεία, την έστειλε και ο Αθανασιάδης στον Καραμανλή, την δημοσίευσε τότε και ο σταθμός του Βουκουρεστίου και κάποιος σταθμός στο Παρίσι.
Εν συνεχεία και κατά τη διάρκεια της υπάρξεως του καθεστώτος του Ιωαννίδη μαζί με τον Μακαρέζο ξεκινήσαμε μια διαδικασία, πράγμα το οποίο το αναφέρει και στο βιβλίο του, μία κίνηση υπέρ επιστροφής του Καραμανλή.
Ήρθα σε επαφή με τον Αθανασιάδη ο οποίος εχάρηκε ιδιαιτέρως και κανονίζαμε πως μπορεί να γίνει η επιστροφή αυτή.
Δυστυχώς μας πρόλαβαν τα γεγονότα και δεν έγινε η επιστροφή του Καραμανλή όπως εμείς την προβλέπαμε και την προτείναμε, αλλά έγινε με τρόπο τέτοιον που κατά τη γνώμη τη δική μου δεν εβοήθησε και τον ίδιον τον Καραμανλή που είχε άλλες προθέσεις, δε ξέρω αν έχεις διαβάσει την αλληλογραφία του Καραμανλή κατά τη διάρκεια της εξορίας του ήταν άλλες οι απόψεις του.
Ο Καραμανλής είπε: «Η δημοκρατία είχε επεθάνει στην Ελλάδα, απλώς αι Συνταγματάρχαι έδωσαν τη χαριστική βολή» και επίσης εδιαφέρετο οπωσδήποτε να γυρίσει πίσω, αλλά με τέτοιες προϋποθέσεις ώστε να μπορεί να βοηθήσει.
Το αποτέλεσμα ήταν ότι γύρισε με ανώμαλο τρόπο, ενομιμοποίησε το ΚΚΕ και επρόλαβε την «Περεστρόικα», η οποία εν συνεχεία ουσιαστικώς κατήργησε την Κομμουνιστική ιδεολογία. Αν δεν το είχε κάνει ο Καραμανλής ασφαλώς και δε θα υπήρχε ούτε επιδραστικό Κομμουνιστικό Κόμμα, όπως υπάρχει αυτή τη στιγμή και δημιουργεί τέτοια και τόσα προβλήματα στην Ελληνική κοινωνία.
Ερώτηση: Εσείς γιατί δεν ενταχθήκατε αργότερα στη Νέα Δημοκρατία;
Απάντηση: Δεν ήθελα σε καμία περίπτωση να πάω να γλύψω εκεί που έφτυνα, τρόπος του λέγειν, μέχρι χθες. Θεωρούσα τον εαυτό μου ότι είχα λάβει μια απόφαση και έπρεπε να λάβω τις ευθύνες μου.
Σε καμία περίπτωση δε σκέφτηκα να γυρίσω, αντιθέτως ο Τζώρτζης Αθανασιάδης μου είπε όταν γύρισε ο Καραμανλής σε μια συνάντηση που είχε με τον Καραμανλή, του είπε: «Αυτό το παιδί τι γίνεται;» παιδί εννοούσε εμένα, όπου ως Νομάρχης ακόμη, ομιλούσα υπέρ της επιστροφής του Καραμανλή.
Του είπα λοιπόν του Αθανασιάδη ότι δεν μπορώ να γυρίσω, δεν μπορώ να πάω, δεν μπορώ να εμφανιστώ στο μπαλκόνι και να φωνάζουν: «Κάτω η Χούντα» ή έπρεπε να εμφανιστώ εγώ στο μπαλκόνι μαζί με άλλους πολιτευτάς, οι οποίοι φώναζαν εναντίον της Χούντας, λογικό ήταν, θέλανε να πάρουν ψήφους, δεν μπορούσα από αξιοπρεπής να γίνω γελοίος, να γίνω αρλεκίνος εκείνη την εποχή.
Ανέλαβα την ευθύνη μου και μέχρι και αυτή τη στιγμή ισχυρίζομαι ότι ενδεχομένως να έγινε ορθώς η 21η Απριλίου, απλώς έπρεπε να φύγει πολύ νωρίτερα και να πολιτικοποιήσει τη πολιτική ζωή του τόπου, ενδεχομένως θα ήταν άλλες, τελείως διαφορετικές οι εξελίξεις.
Ερώτηση: Πως κρίνετε τις μετέπειτα πολιτικές μεταρρυθμίσεις της μεταπολιτεύσεως συγκριτικά με τα μέτρα που είχατε λάβει στο Υπουργείο, σε τι συνέκλιναν και που υπήρχαν αποκλίσεις;
Απάντηση: Νομίζω ότι κατά βάση δεν έχω πάρα πολλά να πω, σε πολλά πράγματα συμφωνώ από τις μετέπειτα φιλεργατικές κινήσεις που έκαναν οι μεταπολιτευτικές Κυβερνήσεις, εκεί στο οποίο είχα απόλυτη διαφωνία ήταν στο θέμα της υπερδιόγκωσης των αρμοδιοτήτων και δυνατοτήτων του συνδικαλισμού. Ο συνδικαλισμός απετέλεσε την γάγγραινα στην εξέλιξη και ακόμη και του εργατικού κινήματος και πιστεύω ότι ήταν στρεβλή η εξέλιξη αυτή με αποτέλεσμα να μην προσφέρει τίποτα, αλλά αντιθέτως να δημιουργήσει τεράστια προβλήματα, όπως και εν μέρη δημιουργεί ακόμη.
Ερώτηση: Αναφέρατε προηγουμένως τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ από τον Καραμανλή ως κάποιο μεγάλο λάθος που έκανε ο ίδιος. Εμένετε σε αυτήν την απόφαση;
Απάντηση: Βεβαίως.
Ερώτηση: Βλέποντας τη σημερινή κατάσταση και έχοντας βιώσει στην Ελλάδα την σκληρή δημοσιοοικονομική πολιτική που μας επιβλήθηκε, ποια μέτρα στο εργασιακό επίπεδο πιστεύετε πως πήγαν προς τη σωστή κατεύθυνση και ποια προς την αρνητική;
Απάντηση: Δεν μπορώ να πω ότι είμαι πρόχειρος αυτή τη στιγμή να πω για τα μέτρα. Πιστεύω πως πολλά μέτρα ήταν προς τη σωστή κατεύθυνση ήσαν και αρκετές υπερβολές που χρειάζεται ενδεχομένως αρκετός χρόνος για να μπορώ να αναπτύξω, που δε βοήθησαν ούτε το εργατικό κίνημα και ενδεχομένως και τους ίδιους τους εργαζόμενους. Υπήρξαν υπερβολές.
Ερώτηση: Ποια θεωρείτε πως ήταν η μεγαλύτερη μεταρρύθμιση στα εργασιακά που έγινε κατά τη δική σας περίοδο, αλλά και ποια θεωρείται τη μεγαλύτερη μεταρρύθμιση που έγινε στον ίδιο τομέα κατά τον 21ο αιώνα;
Απάντηση: Όσο αφορά τη δική μας την πολιτική στον τομέα αυτό, θα πρέπει να πω ότι πιστεύω ότι η καθιέρωσις του 8ωρου ήταν Επαναστατική κίνηση, η καθιέρωσις του γιατρού εργασίας ήταν επαναστατική κίνηση, η καθιέρωση του πενθημέρου εργασίας ήταν επαναστατική κίνηση, ο χαρισμός των αγροτικών χρεών ήταν επαναστατική κίνηση και τώρα όσο αφορά τις εξελίξεις μετά την μεταπολίτευση νομίζω ότι έγιναν αρκετά πράγματα προς τη σωστή κατεύθυνση, αλλά όχι τόσο επιδραστικά για να μιλήσει κανείς για Επαναστατικούς θεσμούς.
Ερώτηση: Πιστεύετε πως οδηγούμαστε σε μια φιλελευθεροποίηση των εργασιακών όπως άλλωστε καταγγέλλουν πολλοί, δηλαδή μειώνοντας τα εργασιακά δικαιώματα των πολιτών;
Απάντηση: Ότι υπάρχει μια φιλελευθεροποίηση είναι σίγουρο και ότι πρέπει να υπάρξει μια γενικότερη οικονομική φιλελευθεροποίηση είμαι σύμφωνος. Πιστεύω ότι όμως είναι λάθος αυτά να συνδέονται με τη μείωση των εργασιακών δικαιωμάτων, είναι απολύτως λάθος.
Ο εργαζόμενος πρέπει να είναι ικανοποιημένος από την αμοιβή εργασίας και από τις συνθήκες μέσα στις οποίες προσφέρει τις υπηρεσίες του, αν δημιουργείται στενότις γύρω από τις παροχές, τέτοια που να του δημιουργεί πρόβλημα στην οικογενειακή του ζωή, αλλά και στην προσωπική του απασχόληση, νομίζω ότι είναι απόλυτα λάθος και το καταδικάζω.
Ερώτηση: Τι σημαίνει για εσάς η λέξη «Ελλάδα» και η λέξη «Πατρίδα»;
Απάντηση: Νομίζω ότι η Ελλάδα είναι φιλοσοφία, η Ελλάδα η οποία εμπεριέχει σαν λέξη όλην την σοφία των κλασσικών χρόνων, τα επιτεύγματα της ανθρώπινης διανόησης, τα δημιουργήματα τα καλλιτεχνικά και τα της τέχνης είναι δημιουργήματα που απεικονίζουν ένα πάρα πολύ καλό θεαματικό μυαλό και νομίζω ότι πάνω σε αυτήν την ιδέα πρέπει να στέκονται όλοι οι Έλληνες.
Η Ελλάδα είναι το παν, για αυτήν πρέπει να αγωνιζόμαστε, για αυτήν πρέπει να μεριμνούμε, για αυτήν να θυσιαζόμαστε. Όσο αφορά την πατρίδα, πατρίδα είναι ο τόπος καταγωγής μας, είναι ο τόπος για τον οποίο πρέπει να αγωνιζόμαστε αδιαμφισβήτητα, αλλά δεν πρέπει να μπερδεύεται γιατί πατρίδα έχει και ο Βούλγαρος και ο Εγγλέζος και οποιοσδήποτε άλλος αυτή είναι μια σχέση του ατόμου, του πολίτη, είναι μια τεχνητή σχέση, που στηρίζεται στο γεγονός της καταγωγής, στο στοιχείο της προέλευσης, άλλο το ένα, άλλο το άλλο.
Εμείς με τη σειρά μας να ευχαριστήσουμε τον κ. Παύλο Μανωλόπουλο για την εξιστόρηση της προσωπικής του Ιστορίας και της φιλοξενίας που μας προσέφερε, μιας Ιστορίας συνυφασμένης με τα γεγονότα που διαμόρφωσαν τη Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία. Άγνωστα γεγονότα που μετά από χρόνια γίνονται γνωστά στο δημόσιο διάλογο και συνθέτουν το ψηφιδωτό των πολιτικών μεταρρυθμίσεων της Επταετίας (1967-1974).
Οι πρακτικές που εφαρμόστηκαν από τη Δικτατορία των Συνταγματαρχών προσφέρουν τροφή για τον ιστορικό του μέλλοντος, αλλά δεν πρέπει να αντανακλούν και να προσφέρονται για μιμητισμό ολοκληρωτικών καθεστώτων.
Πολιτικός Επιστήμονας, Απόφοιτος της Σχολής Ασφάλειας και Διπλωματίας του Ισραήλ και της Σχολής Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου με ερεθίσματα στην Ιστορική γνώση και στην προαγωγή της ορθής ενημέρωσης.
