Σε πλήρη εξέλιξη βρίσκονται οι διπλωματικές διεργασίες στην Αθήνα στον απόηχο του μνημονίου Τουρκίας και Λιβύης, που θέτει σε ανοιχτή αμφισβήτηση την υφαλοκρηπίδα του Καστελλορίζου και υποστηρίζει πως τα ελληνικά νησιά δεν μπορούν να δημιουργήσουν περιοχές θαλάσσιας δικαιοδοσίας.

Ο υπουργός Εξωτερικών, Νίκος Δένδιας μεταβαίνει σήμερα στις Βρυξέλλες, όπου θα συμμετάσχει στο Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Σύμφωνα με ανακοίνωση του υπουργείου Εξωτερικών, στην ημερήσια διάταξη αναμένεται να βρεθούν οι πρόσφατες εξελίξεις στη Λιβύη και ειδικότερα, η υπογραφή του Μνημονίου. Μιλώντας στον ANT1 ο κ. Δένδιας τόνισε ότι η κυβέρνηση της Τρίπολης εκβιαζόμενη από την Τουρκία υπέγραψε το κείμενο της συμφωνίας και πρόσθεσε ότι στερείται οποιουδήποτε σοβαρού περιεχομένου. Επίσης, το ΥΠΕΞ φέρεται να επεξεργάζεται επιστολή που θα στείλει η ελληνική κυβέρνηση στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών.

Εξάλλου, την Τρίτη θα πραγματοποιηθεί και το Συμβούλιο Εξωτερικής Πολιτικής που είχε προαναγγείλει η κυβέρνηση, προκειμένου να ενημερωθούν τα κόμματα για την πρόσφατη συνάντηση του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη με τον τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν καθώς και για τις επόμενες κινήσεις της ελληνικής διπλωματίας.

Την Πέμπτη, αναμένεται να βρεθεί στην Αθήνα ο πρόεδρος της λιβυκής Βουλής των Αντιπροσώπων Αγκίλα Σάλεχ Ίσα Γκουαϊντέρ κατόπιν πρόσκλησης του Προέδρου της Βουλής των Ελλήνων Κωνσταντίνου Τασούλα.

Στο μεταξύ, η κυβέρνηση Εθνικής Συνεννόησης (GNA) της Λιβύης ανακοίνωσε χθες ότι τέθηκαν σε ισχύ οι συμφωνίες με την Τουρκία για τις θαλάσσιες ζώνες στη Μεσόγειο, τη στρατιωτική συνεργασία και την ασφάλεια. Σύμφωνα με το υπουργείο Δικαιοσύνης της GΝΑ του Αλ Σάρατζ, «το διεθνώς αναγνωρισμένο Προεδρικό Συμβούλιο ζήτησε από τις αρμόδιες υπηρεσίες να θέσουν τις συμφωνίες άμεσα σε ισχύ, μετά την επικύρωσή τους».

Τα κείμενα των συμφωνιών πρόκειται να δημοσιευθούν στην Επίσημη Εφημερίδα της Λιβύης στις αρχές του 2020, πρόσθεσε το υπουργείο.

Από την πλευρά της η Άγκυρα ανακοίνωσε ότι έθεσε σε ισχύ την συμφωνία με τη Λιβύη το Σάββατο και μάλιστα, το κείμενο εστάλη στον ΟΗΕ.

Σημειώνεται ότι χθες διεξήχθη ένα ακόμη διπλωματικό επεισόδιο μεταξύ Αθήνας και Αγκυρας. Απαντώντας σε πρόσφατη τοποθέτηση του Κυρ. Μητσοτάκη από το βήμα του Διεθνούς Συνεδρίου της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδος, με αφορμή τη συμπλήρωση 100 ετών από τη Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου, η Αγκυρα χαρακτήρισε «αβάσιμους, ψευδείς και εχθρικούς ισχυρισμούς απέναντι στην τουρκική ιστορία» σημειώνοντας ότι η ελληνική ηγεσία «δεν μπορεί να ξεχάσει ότι τους ρίξαμε στο Αιγαίο», ενώ έκανε λόγο και για αποζημιώσεις προς την Τουρκία, «για τις σφαγές και τις φρικαλεότητες που διέπραξε ο ελληνικός στρατός κατά την εισβολή στην Ανατολία».

Οπως ήταν αναμενόμενο η αντίδραση του ελληνικού ΥΠΕΞ ήταν έντονη. Σε αυστηρό ύφος σημείωσε ότι «η ύβρις είναι η επιλογή εκείνου που δεν μπορεί να αποδεχθεί την Ιστορία του. Εκείνου που δεν έχει επιχειρήματα και προτιμά να προκαλεί και να απειλεί. Εκείνου που αρνείται πεισματικά να σεβαστεί του κανόνες που ισχύουν έναντι όλων και που αξιώνει, αυθαιρέτως, ειδική μεταχείριση».

Πάντως, το Μέγαρο Μαξίμου εκτιμά πως η Αγκυρα οδηγείται σε διπλωματική απομόνωση.

Στον απόηχο της υπογραφής της συμφωνίας, αλλά και της συνάντησης που είχε την περασμένη Τετάρτη στο Λονδίνο με τον πρόεδρο της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν, ο πρωθυπουργός επισημαίνει σε συνεργάτες του ότι η κίνηση της Αγκυρας και της Λιβύης αποδοκιμάστηκε από όλους τους μεγάλους διεθνείς παράγοντες, δηλαδή το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, την Ευρωπαϊκή Ενωση και τη Μόσχα, ενώ ισχυρή αντίδραση υπήρξε επίσης από το Ισραήλ και την Αίγυπτο. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίδεται ειδικά στην τοποθέτηση του υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ που έκανε λόγο για «προκλητική» κίνηση, αλλά και στη στάση του Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν, ο οποίος κατά τη σύνοδο του ΝΑΤΟ υπογράμμισε πως «θέλω να υποστηρίξω με μεγάλη σαφήνεια τους προβληματισμούς της Ελλάδας ως προς τη συμφωνία μεταξύ της κυβέρνησης της Τουρκίας και της Λιβύης». Παράλληλα, στην ίδια κατεύθυνση θα υπάρξουν άμεσα και νέα βήματα, καθώς σύμφωνα με πληροφορίες, ο πρωθυπουργός έχει διασφαλίσει ότι στο κείμενο συμπερασμάτων της επικείμενης Συνόδου Κορυφής της Ευρωπαϊκής Ενωσης θα περιλαμβάνεται αυστηρή αναφορά στην Τουρκία.

Παρότι έχει δημιουργηθεί η αίσθηση πως η συμφωνία μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης μπορεί να εφαρμοστεί άμεσα, είναι άγνωστο εάν κάποτε θα αποκτήσει πρακτική αξία. Οπως επισημαίνεται, ο ίδιος ο κ. Ερντογάν έχει εκφράσει αμφιβολίες για το κατά πόσον η κυβέρνηση της Λιβύης, η οποία ούτως ή άλλως ελέγχει μόλις το ένα πέμπτο της χώρας, θα επιβιώσει. Επίσης, ο πρόεδρος της Βουλής της Λιβύης, που θα έλθει στην Ελλάδα την τρέχουσα εβδομάδα, κατά πληροφορίες της Αθήνας έχει αποστείλει ήδη επιστολή στον ΟΗΕ, στην οποία τονίζει ότι Τουρκία και Λιβύη δεν έχουν θαλάσσια σύνορα.

Τέλος, και ο υπουργός Ενέργειας της Τουρκίας έχει επί της ουσίας αναγνωρίσει πως η συμφωνία για να ενεργοποιηθεί θα πρέπει να κυρωθεί από το Κοινοβούλιο της Λιβύης. Πάντως, όπως επισημαίνεται, η συμφωνία παρότι άκυρη και «μετέωρη» μπορεί ενδεχομένως, λόγω ακριβώς του περιεχομένου της που είναι ο καθορισμός θαλασσίων ζωνών, να ανοίξει μελλοντικά τον δρόμο για την παραπομπή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης του ζητήματος της υφαλοκρηπίδας. Αναφορά στη συγκεκριμένη πάγια ελληνική θέση έγινε και στη συνάντηση του Λονδίνου.

Για τις εξελίξεις στα ελληνοτουρκικά, ο πρωθυπουργός έχει αποφασίσει να υπάρχει αναλυτική ενημέρωση των κομμάτων της αντιπολίτευσης. Ωστόσο, ο κ. Μητσοτάκης δεν προγραμματίζει επί του παρόντος συναντήσεις με τους πολιτικούς αρχηγούς και πολύ περισσότερο σύγκληση του συμβουλίου των πολιτικών αρχηγών υπό τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλο. Οπως αναφέρει συνεργάτης του πρωθυπουργού, οι λόγοι είναι δύο: Πρώτον, μια τέτοια κίνηση θα συνιστούσε υπερδραματοποίηση και θα μετέδιδε την αίσθηση εθνικού κινδύνου, που σε καμία περίπτωση δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Δεύτερον, ήταν πολύ πιθανό αντί να εκπεμφθεί ένα μήνυμα ενότητας στο εσωτερικό της χώρας και προς το εξωτερικό, οι πολιτικές δυνάμεις να εμφανίζονταν διχασμένες σε ένα μείζον εθνικό ζήτημα.

Προετοιμασμένη για εξελίξεις ακόμα και μέσα στον Ιανουάριο είναι η Αθήνα, μετά και την κύρωση του συμφώνου οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών ανάμεσα στην Τουρκία και στη Λιβύη, το οποίο υπεγράφη από την Αγκυρα και την απολύτως εξαρτώμενη από αυτήν κυβέρνηση της Τρίπολης. Τον Ιανουάριο του 2020 έχουν προγραμματιστεί έρευνες σε μια έκταση που ξεκινάει από τα νοτιοδυτικά της Κρήτης έως τα ανατολικά της Ρόδου από ερευνητικό πλοίο υπό γαλλική σημαία για λογαριασμό τρίτης χώρας. Με δεδομένη τη νέα πραγματικότητα, όπως την αντιλαμβάνεται η Αγκυρα, το τουρκικό ναυτικό θα έχει δικαίωμα να προβεί σε νηοψία στη ζώνη η οποία προκύπτει σε μια περιοχή που ξεκινάει από τα νοτιοανατολικά της Κρήτης με πορεία προς τα νοτιοδυτικά προς τη Λιβύη.

Στην Αθήνα υπάρχει ανησυχία και για ακόμα πιο ευθεία παρέμβαση από μέρους της Τουρκίας, δηλαδή μέσω της αποστολής ερευνητικού πλοίου της ΤΡΑΟ, σε περιοχή η οποία βρίσκεται στη ζώνη ανατολικά της Κρήτης, νότια της Ρόδου ή νότια του Καστελλόριζου, κάτι που θα αμφισβητούσε ευθέως τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας στην υφαλοκρηπίδα της.

Η Αθήνα εξετάζει όλα αυτά τα σενάρια, ωστόσο δεν υπάρχει επιχειρησιακή επιφυλακή πέρα από τη συνήθη. Αρμόδιες πηγές επισήμαιναν στην «Κ» ότι η ατμόσφαιρα στρατιωτικοποίησης της κρίσης που εκπεμπόταν από διάφορες πλευρές στο εσωτερικό της χώρας τις προηγούμενες ημέρες δεν έχουν απολύτως καμία επαφή με την πραγματικότητα.

Αντιθέτως, υπογράμμιζαν, η κατάσταση είναι ακόμη και υποτονική σε σύγκριση με τα συνήθη. Κάτι τέτοιο σημαίνει ότι η Αγκυρα έχει ρίξει το βάρος της στο διπλωματικό πεδίο, όπου και εκτιμά πως μπορεί να δημιουργήσει ανυπέρβλητα, για την Αθήνα, τετελεσμένα.

Στις επεξεργασίες που γίνονται τα τελευταία 24ωρα στα υπουργεία Εξωτερικών και Εθνικής Αμυνας, προκύπτει ότι η Αγκυρα χρησιμοποιεί το διεθνές δίκαιο της θάλασσας όταν εξυπηρετεί τη σχεδίαση του χάρτη, ενώ το παραβιάζει όταν συμβαίνει το αντίθετο. Προκειμένου να καταλήξουν ως γραμμή συνάντησης των υποτιθέμενων ορίων θαλάσσιας δικαιοδοσίας μεταξύ Λιβύης και Τουρκίας, χρησιμοποιούνται ως σημεία βάσης οι πόλεις Μαρμαρίδα – Φετιγέ –  Κας στην Ανατολία και Ντέρνα – Τομπρούκ – Μπαρντίγια στην Κυρηναϊκή. Για να γίνει εφικτό αυτό το σενάριο, οι Τούρκοι χαρτογράφοι εκμηδένισαν την επήρεια του Καστελλόριζου, ενώ λίγα χιλιόμετρα βορειότερα έδωσαν πλήρη επήρεια σε ακατοίκητες βραχονησίδες που ανήκουν στην Τουρκία. Στην πρώτη περίπτωση το Καστελλόριζο είναι ένα νησί που κατοικείται και υποστηρίζει οικονομική ζωή, ενώ στη δεύτερη πρόκειται για βραχονησίδες που δεν έχουν παρά περιορισμένα δικαιώματα με βάση το διεθνές δίκαιο.

Οπως γράφει στην «Καθημερινή» ο Ευάγγελος Βενιζέλος, η συμφωνία Ερντογάν – Σαράζ για την κατά παράβαση του Διεθνούς Δικαίου «οριοθέτηση» των θαλάσσιων δικαιοδοσιών μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης δεν είναι μια απροσδόκητη εξέλιξη. Δεν κινείται πέραν των σεναρίων που είχε πάντα υπόψη της  η Ελλάδα.

Αλλωστε, μόλις στις 13 Νοεμβρίου 2019 ο μόνιμος αντιπρόσωπος της Τουρκίας στον ΟΗΕ με επιστολή του προς τον γενικό γραμματέα, παρουσίασε κωδικοποιημένες τις τουρκικές αντιλήψεις σχετικά με την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών στην Ανατολική Μεσόγειο. Υπάρχουν κάποιες ενδιαφέρουσες αποχρώσεις στο έγγραφο αυτό. Η Τουρκία παρουσιάζει φυσικά τη δική της θεώρηση για τα απώτερα όρια της υφαλοκρηπίδας της επί της οποίας κάθε παράκτιο κράτος ασκεί κυριαρχικά δικαιώματα ipso facto και ab initio (αυτό το στοιχείο είναι η βασική συνεισφορά της έννοιας της υφαλοκρηπίδας στη συζήτηση περί θαλάσσιων ζωνών). Αποδέχεται όμως ότι παραλλήλως πρέπει να οριοθετηθεί και η αποκλειστική οικονομική ζώνη. Αποδέχεται επίσης ως κανόνα αναφοράς το ισχύον Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας και παρότι δεν είναι μέρος της Διεθνούς Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας συνομολογεί ότι αυτή καταγράφει κανόνες εθιμικού δικαίου που τους έχει επεξεργαστεί και η νομολογία των διεθνών δικαιοδοτικών οργάνων.

Ο Στέφανος Μάνος υποστηρίζει εδώ και τρεις δεκαετίες ότι «είναι προς το συμφέρον μας να αποτυπώσουμε σε χάρτη τις θέσεις μας για την υφαλοκρηπίδα. Να παύσουμε να αναφερόμαστε μόνο στο δίκαιο της θάλασσας, τα 12 μίλια, τις ευθείες γραμμές βάσεως, τους κόλπους κ.λπ. και να αποτυπώσουμε τη συνισταμένη των απόψεών μας σε χάρτη. Στη δική μας συγκεκριμένη πρόταση, η Τουρκία και άλλες χώρες, η Αλβανία, θα εμφάνιζαν τις δικές τους αντιπροτάσεις. Με χάρτες και όχι με ερμηνείες νόμων από την πλευρά των ενδιαφερομένων, το Δικαστήριο της Χάγης θα μπορούσε στη συνέχεια να αποφασίσει σχετικά εύκολα».

Συμπληρώνει δε ότι επί των ημερών του κ. Κοτζιά, υπουργού των Εξωτερικών, ανακοινώθηκε κάποια κινητικότητα σε ό,τι αφορά την υφαλοκρηπίδα, εξελίξεις που «πάγωσαν» όταν τον κ. Κοτζιά διαδέχθηκε ο κ. Τσίπρας.

Ο ίδιος ο πρώην υπουργός Εξωτερικών σε άρθρο γνώμης στην «Κ» αναφέρει ότι «η αναθεωρητική πολιτική της Τουρκίας από το 1973 υλοποιείται μέσα από ένα επαναλαμβανόμενο σχήμα τεσσάρων φάσεων: Αμφισβήτηση της κυριαρχίας και των δικαιωμάτων της Ελληνικής Δημοκρατίας σε θαλάσσιες περιοχές και νησιά. Αναγωγή των αμφισβητούμενων σε “γκρίζες ζώνες”. Παρεμπόδιση άσκησης των νόμιμων δικαιωμάτων της Ελλάδας σε αυτές. Προσπάθεια, τέλος, να εμφανιστούν αυτές οι περιοχές ότι “ανήκουν στην Τουρκία”. Πρόκειται για επιλογές διεθνούς πειρατείας, κατάφωρης παραβίασης του διεθνούς δικαίου και προκλήσεων που απαιτούν εκ μέρους μας αυστηρές απαντήσεις».

Η νέα ενέργεια της Τουρκίας να υπογράψει μνημόνιο με τη Λιβύη έρχεται να προστεθεί στις συνεχείς και επαναλαμβανόμενες προκλήσεις της του τελευταίου καιρού, που ως αποτέλεσμα έχουν φέρει την Ελλάδα στη δύσκολη θέση να προσπαθεί να επιχειρηματολογήσει για τα αυτονόητα. Σε αυτή την πρόσφατη κίνηση έρχεται να προστεθεί και ο χάρτης που παρουσίασε ο πρέσβης κ. Τσαγατάι Ερτζίγες, φυσικά με την πλήρη συναίνεση της πολιτικής ηγεσίας, και ο οποίος επεκτείνει τα όρια της τουρκικής υφαλοκρηπίδας στο ήμισυ της Ανατολικής Μεσογείου, που σημαίνει ότι ούτε η Ελλάδα ούτε η Κύπρος δικαιούνται αντίστοιχο μερίδιο αυτής της θαλάσσιας ζώνης. Κι αυτό, παρά το γεγονός ότι η μεν Ελλάδα έχει νησιά στην περιοχή, η δε Κύπρος, ως νησιωτικό κράτος, έχει αυξημένη επιρροή στο θέμα της υφαλοκρηπίδας.

ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΑΡΘΡΑΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟ