Επίκαιρο παρά ποτέ είναι το ζήτημα του χρέους εκείνου του ανθρώπου ή του συνόλου των ανθρώπων που κρίνονται ως «πεπαιδευμένοι», δηλαδή ως εκείνοι που διαθέτουν την απαραίτητη μόρφωση και την κατάλληλη παιδεία. Επομένως και είναι οι πλέον ικανοί ώστε να αναλάβουν τις αναγκαίες πρωτοβουλίες. Ταυτοχρόνως, ωστόσο, το όλο θέμα αποκτά μία διαχρονικότητα καθώς αυτό ακριβώς κρίνεται ως διακύβευμα και κατά τους αρχαίους ελληνικούς χρόνους. Εδώ «πεπαιδευμένος» θεωρείται εκείνος που φιλοσοφεί, ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος, δηλαδή, που πασχίζει να μεταλαμπαδεύσει το φως της γνώσης και να μετασχηματίσει την πολιτεία σε Ιδανική.
Με αριστοτεχνικό τρόπο, το όλο ζήτημα αναπτύσσεται κατά το Βιβλίον Ζ της Πολιτείας του Πλάτωνος με την αλληγορία του σπηλαίου, ως μια προσπάθεια τεκμηρίωσης της θέσης του φιλόσοφου ως βασιλιά στην Ιδεώδη Πολιτεία. Κατά τον Πλάτωνα, ο ελεύθερος πια από τα δεσμά της άγνοιάς του άνθρωπος και μετά την άνοδό του στο νοητό κόσμο, αποκτώντας γνώση για τις Ιδέες και το Αγαθόν, οφείλει να επιστρέψει ξανά υπακούοντας σε έναν ανώτερο εξαναγκασμό. Η κάθοδός του δεν είναι τυχαία. Εξυπηρετεί έναν ευγενή σκοπό: αυτός που εκπαιδεύτηκε για φιλόσοφος θα πρέπει συλλήβδην να δοκιμαστεί στο πραγματικό πεδίο, δηλαδή στη διευθέτηση των πολιτικών υποθέσεων. Διότι μόνο αυτός, λόγω της γνώσης του, μπορεί να επιφέρει στο κράτος αγαθότητα και δικαιοσύνη. Ως ο πλέον γνώστης των πραγμάτων μπορεί να επαγρυπνά με τον καλύτερο τρόπο για τους νόμους και τις πολιτειακές υποθέσεις. Και ποιοί θεωρούνται τέτοιοι; Κατά τον Πλάτωνα, μόνο οι φιλόσοφοι-βασιλείς. Όπως τους ορίζει ο ίδιος, είναι εκείνες οι προσωπικότητες που δεν διαθέτουν μόνο γνώσεις και συνθετική σκέψη, αλλά πείρα ζωής, διοικητικές ικανότητες και αδαμάντινο χαρακτήρα. Αναλαμβάνουν την εξουσία από αίσθηση καθήκοντος για να διοχετεύσουν μέσα στη νομοθεσία τη σοφία τους και την ακεραιότητά τους. Δεν διαθέτουν ούτε προσωπική περιουσία ούτε καν οικογένεια για να είναι αδέκαστοι, ανεπηρέαστοι και ολόψυχα αφοσιωμένοι στο κοπιώδες λειτούργημά τους.
Κατά την πλατωνική αλληγορία του σπηλαίου, ο φιλόσοφος-βασιλέας θα πρέπει να επιδιώκει την άριστη πολιτεία. Είναι εκείνος ο οποίος θα ανασύρει από το γεμάτο σκιές σπήλαιο όλους εκείνους τους «δεσμώτες» που αυταπατώνται. Είναι εκείνος που αναλαμβάνει το χρέος να αφυπνίσει συνειδήσεις, όσο δύσκολο κι αν είναι, όσο κι αν οι υπόλοιποι του προβάλλουν αντίσταση. Έτσι, η πόλις των φιλοσόφων είναι το πρότυπο για κάθε άλλη υφιστάμενη και μελλοντική πόλη που πασχίζει για τη δικαιοσύνη και είναι το πρότυπο του φιλοσοφικού βίου. Τι συμβαίνει όμως και τι θα έπρεπε να συμβαίνει στη σύγχρονη πραγματικότητα;
Καθήκον και χρέος του πεπαιδευμένου ανθρώπου είναι να επιχειρήσει να κάνει τον κόσμο καλύτερο. Όχι θεωρητικά, αλλά πρακτικά. Όχι, με ατέρμονους διαλόγους που πλέον κουράζουν τον συνομιλητή. Άλλωστε κι αυτός καταπονημένος φαίνεται να είναι από το βάρος της ίδιας του της ζωής. Όχι με διδαχές και νουθεσίες που μοιάζουν αερολογίες. Αντιθέτως, ο σύγχρονος φιλόσοφος θα πρέπει να επικοινωνεί τις ιδέες του. Η επικοινωνία αυτή των ιδεών δεν θα γίνεται σε έναν κλειστό κύκλο ομοειδών, όπου απλά γίνεται ανταλλαγή απόψεων και θεωριών. Η επικοινωνία θα πρέπει να είναι ανάλογη του μορφωτικού επιπέδου του συνομιλητή. Με άλλα λόγια η γλώσσα αυτής της επικοινωνίας θα πρέπει να είναι απλή και λιτή, ώστε να γίνεται κατανοητή από όλους. Ο τρόπος της μεταλαμπάδευσης ιδεών θα πρέπει να ακολουθεί το πρότυπο: η πραγματικότητα είναι εδώ, εδώ και τα προβλήματα. Χρέος του, επομένως, είναι η ενασχόληση με ζητήματα τα οποία άπτονται της παρούσας πραγματικής ζωής. Πρέπει να δίνει λύσεις ως προς την αντιμετώπισή τους. Έτσι μόνο η επιστήμη της φιλοσοφίας θα προσεγγίσει ακόμα περισσότερο τον άνθρωπο και θα τον κάνει να ασχοληθεί με έναν εναλλακτικό τρόπο ζωής. Μόνον έτσι, η φιλοσοφία θα μετατραπεί σε σύγχρονο στοχασμό και μόνον έτσι ο φιλόσοφος θα νιώθει τέρψη κρίνοντας εκ του αποτελέσματος. Η διαδικασία, βέβαια, αυτή δεν μπορεί να επιτελεστεί από τη μια στιγμή στη άλλη. Χρειάζεται χρόνο και κόπο. Χρόνο, εκκινώντας από την παιδική ηλικία. Κόπο, διότι θα υπάρχουν πάντοτε οι απρόθυμοι. Αν όμως ο φιλόσοφος διακρίνεται από διαύγεια πνεύματος, τότε θα είναι και λάτρης του ωραίου, εκείνης δηλαδή της ωραιότητας που ενοικεί στην επιτέλεση του τελικού σκοπού: την αντιμετώπιση της πραγματικότητας ως τέτοιας.
Αναδημοσίευση από εφημερίδα Εστία – 4/11/2020
Νομικός – Φιλόλογος – Μεταπτυχιακός φοιτητής Φιλοσοφίας
