Όπως έγινε λοιπόν φανερό, για τον Rousseau η ανισότητα είναι κάτι αφύσικο και ουσιαστικά άδικο. Εφόσον όμως η κοινωνική ανισότητα γεννιέται με τον πολιτισμό και ο πολιτισμός διαφθείρει τον άνθρωπο, ποια δυνατότητα διαφυγής υπάρχει; Η απάντηση του Rousseau σε αυτό το ερώτημα είναι: το κοινωνικό συμβόλαιο. Σύμφωνα με τον Γάλλο φιλόσοφο, το μόνο αληθινό θεμέλιο μιας πολιτικής κοινωνίας, δηλαδή η πράξη με την οποία ορίζεται ένας λαός, είναι το κοινωνικό συμβόλαιο. Με αυτό οι άνθρωποι δίνουν τέρμα στην πρωτόγονη κατάστασή τους, η οποία λόγω αυξανόμενων δυσκολιών θα τους οδηγούσε κάποτε στον αφανισμό, μετατρέποντάς τη σε ηθικό τρόπο ζωής.
Οι εκ φύσεως άνισοι (με τη σημασία της φυσικής ανισότητας) άνθρωποι αποκτούν έτσι ισότητα απέναντι στον νόμο. Για να συνδεθούν τα δικαιώματα με τις υποχρεώσεις, δημιουργούνται οι νόμοι, οι οποίοι (οφείλουν να) είναι γενικοί, όπως και η βούληση του λαού. Κύριοι στόχοι των νόμων, είναι η ελευθερία και η ισότητα. Το σχηματισθέν κράτος έχει πλήρη δικαιώματα στα αγαθά των μελών του. Ο καθένας θέτει τα φυσικά δικαιώματα και τη δύναμή του κάτω από την καθοδήγηση της γενικής βούλησης, που δεν ταυτίζεται αναγκαστικά με τη βούληση της πλειοψηφίας, αλλά εκφράζει ολόκληρο τον λαό ως σύνολο, δηλαδή το άθροισμα των επιμέρους βουλήσεων.Με το κοινωνικό συμβόλαιο, ο άνθρωπος χάνει τη φυσική του ελευθερία και ιδιοκτησία, κερδίζει όμως την πολιτική ελευθερία και τη νόμιμη κατοχύρωση της ιδιοκτησίας του. Η βούληση πρέπει να είναι γενική, τόσο ως προς την ουσία, όσο και ως προς το αντικείμενο στο οποίο εφαρμόζεται. Με λίγα λόγια, πρέπει να προέρχεται από όλους και να εφαρμόζεται στον καθένα. Επιπλέον, η βούληση καθίσταται αληθινά γενική όχι από τον αριθμό των ψήφων αλλά από το κοινό συμφέρον που τις ενώνει.Με αυτόν τον τρόπο, ο Rousseau εγκαινιάζει θεωρητικά την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, βάση της οποίας είναι η ιδέα ότι η κυβέρνηση δε μπορεί να μιλάει στον λαό, παρά στο όνομα του ίδιου του λαού.
Ωστόσο, σύμφωνα με τον Rousseau, κάποιος μπορεί να έχει διαφορετική θέληση ως άτομο από ότι ως πολίτης ενός «πολιτειακού» κράτους. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να αρνηθεί να πειθαρχήσει σε όσα αποφασίζονται από τη γενική βούληση των πολιτών. Τι θα συμβεί σε μια τέτοια περίπτωση; Ο Rousseau λέει ξεκάθαρα ότι θα εξαναγκαστεί από ολόκληρο το σώμα να υπακούσει, δηλαδή κατά κάποιον τρόπο, θα «εξαναγκαστεί» να είναι ελεύθερος.Ας σημειωθεί επίσης εδώ ότι έχει υποστηριχθεί ότι η ρουσσωική σκέψη προεικονίζει και κατά κάποιον τρόπο περικλείει μέσα της τον «ιακωβινισμό»: την απόπειρα καθοδήγησης των μαζών εκ μέρους μια ελίτ, η οποία να τις οδηγήσει εκεί που οι ίδιες επιθυμούν πραγματικά να οδηγηθούν, αν και προς το παρόν το αγνοούν.
Τι συμπεραίνουμε λοιπόν από όλα τα παραπάνω; Αρχικά, είναι εσφαλμένη η άποψη ότι ο Rousseau ήταν κάποιου είδους κήρυκας της επιστροφής στη φύση. Αντίθετα, εκείνος υποστήριζε πως μια τέτοια επιστροφή θα ήταν όχι μόνο αδύνατη αλλά και απευκταία, καθώς θα άφηνε εκκρεμή την εγγενή τάση του ανθρώπου για βελτίωση. Επίσης, δεν ισχύει ότι η απόρριψη του πολιτισμού από τον Rousseauείναι απόλυτη, καθώς ο φιλόσοφος επιχειρεί να διασφαλίσει ότι η κοινωνική συμβίωση θα εξασφαλίζει την ελευθερία όλων, μέσα σε αμοιβαίους κανόνες. Η ρουσσωική σκέψη πόρρω απέχει από το να είναι μανιχαϊστική, καθώς στηρίζεται στην αντίληψη ότι κάθε κέρδος περιλαμβάνει μια αντίστοιχη θυσία, είτε το συνειδητοποιεί κανείς αυτό είτε όχι. Παράλληλα, πρέπει να σημειωθεί πως ο Rousseauυποστηρίζει και ορισμένες απόψεις που σήμερα δε θα γίνονταν αποδεκτές από πολλούς. Για παράδειγμα,ισχυρίζεται πως σημαντικό ρόλο στον αν ένας λαός είναι ικανός να γίνει ελεύθερος ή μένει δεσποτικός, παίζει και το κλίμα του τόπου στον οποίο βρίσκεται. Επιπλέον, αν και θεμελίωσε στο έργο του την έννοια της λαϊκής κυριαρχίας, δεν έφτασε να υποστηρίξει ξεκάθαρα τη δημοκρατία, την οποία θεωρούσε υπερβολικά απαιτητική για τα ανθρώπινα όντα. Όπως ο ίδιος παραδέχεται: «Αν υπήρχε λαός θεών, θα κυβερνιόταν δημοκρατικά. Μια τόσο τέλεια διακυβέρνηση δεν ταιριάζει σε ανθρώπους». Σήμερα πάντως, που η δημοκρατία είναι το κυρίαρχο πολίτευμα στις περισσότερες χώρες του κόσμου, αν και όχι πάντα στην πράξη, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ο Rousseauυπήρξε ένας από τους πρώτους που διατύπωσαν με σαφήνεια το αίτημα ότι η εξουσία ανήκει στον λαό και πρέπει να παραμένει πάντοτε σε εκείνον.
Απόφοιτος της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών – Μεταπτυχιακές σπουδές στην Ιστορία της Φιλοσοφίας – Αρθρογράφος
