Μία από τις πρώτες ιδεολογίες οι οποίες αναπτύχθηκαν στην προσπάθεια διαμόρφωσης της αναδυόμενης βιομηχανικής κοινωνίας είναι ο Φιλελευθερισμός. Ως Φιλελευθερισμός ορίζεται η ιδεολογία του εκβιομηχανισμένου Δυτικού Κόσμου ενώ πολλοί είναι εκείνοι οι οποίοι υποστηρίζουν ότι ο Φιλελευθερισμός είναι μετα-ιδεολογία, δηλαδή μία δεύτερης τάξης ιδεολογία επί τη βάσει της οποίας δύναται να πραγματοποιηθεί ιδεολογική δημόσια συζήτηση.
Στον πρώιμο Φιλελευθερισμό αντικατοπτρίζονται οι προσδοκίες που είχε η αναδυόμενη βιομηχανική μεσαία τάξη, γεγονός το οποίο έκτοτε έχει συνδέσει άρρηκτα καπιταλισμό και Φιλελευθερισμό. Μέχρι τις απαρχές του 19ου αιώνα, είχε δημιουργηθεί μία ξεχωριστή φιλελεύθερη οικονομική θεωρία, η οποία εξήρε τις αρχές και τις αρετές της οικονομικής ελευθερίας (laissez-faire) ενώ στρεφόταν ενάντια σε οποιαδήποτε μορφή κρατικού παρεμβατισμού.
Ωστόσο, από τα τέλη του 19ου αιώνα, εμφανίστηκε μία νέα μορφή Φιλελευθερισμού, η οποία συνδέθηκε με τον σύγχρονο Φιλελευθερισμό (δηλαδή με τον Φιλελευθερισμό του 20ου αιώνα). Είχε περισσότερο κοινωνικό χαρακτήρα ενώ παράλληλα στρεφόταν και προς την κοινωνική πρόνοια και τον παρεμβατισμό στην αγορά εργασίας.
Κανείς θα μπορούσε να διακρίνει δύο είδη Φιλελευθερισμού, τον πρώιμο ή κλασικό και τον σύγχρονο ή Φιλελευθερισμό του 20ου αιώνα. Όσον αφορά τον κλασικό Φιλελευθερισμό, η συγκεκριμένη μορφή «αντιλαμβάνεται» τους ανθρώπους ως εγωιστικά και ιδιοτελή όντα, τα οποία προάγουν το ατομικό τους συμφέρον και αποσκοπούν στην ικανοποίησή του. Στον πρώιμο Φιλελευθερισμό, επίσης, γίνεται λόγος για την «αρνητική ελευθερία», δηλαδή για την μη παρέμβαση εξωτερικών περιοριστικών δυνάμεων πάνω στο άτομο, γεγονός το οποίο σημαίνει μία αρνητικά διακείμενη στάση έναντι του κράτους και οιασδήποτε μορφής κρατικού παρεμβατισμού.
ΟΒρετανός πολιτικός ακτιβιστής και φιλόσοφος,TomPaine,αντιλαμβάνεται το κράτος ως «αναγκαίο κακό». «Αναγκαίο» γιατί το κράτος παρέχει ασφάλεια, τάξη και ενότητα στην κοινωνία. «Κακό» γιατί επιβάλλει στους ανθρώπους μία συλλογική βούληση, η οποία περιορίζει, σε σημαντικό βαθμό, την ατομική ελευθερία και δράση.
Εν συνεχεία, ο πρώιμος Φιλελευθερισμός υποστηρίζει την εγκαθίδρυση ενός κράτους-«νυχτοφύλακα», ενός κράτους το οποίο θα προστατεύει αποκλειστικά τους πολίτες από σφάλματα ή παραλείψεις των συμπολιτών τους. Τέλος, αποστρέφεται κάθε μορφής κρατική παρέμβαση στην οικονομία ενώ εξαίρει την ατομική ελευθερία και ευημερία, καθώς έτσι προασπίζεται την κοινωνική δικαιοσύνη αφού ο καθένας θα επιτύχει ή θα αποτύχει ανάλογα με το πόσο αξίζει.
Αναφορικά με τον σύγχρονο Φιλελευθερισμό, πρόκειται για την μορφή Φιλελευθερισμού η οποία διάκειται πιο θετικά απέναντι στον κρατικό παρεμβατισμό. Έχει αναγνωρίσει ότι ο βιομηχανικός καπιταλισμός έχει προκαλέσει νέες μορφές κοινωνικής αδικίας έχοντας αφήσει το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού απροστάτευτο απέναντι στην ελεύθερη αγορά. Στον σύγχρονο Φιλελευθερισμό γίνεται λόγος για την «θετική ελευθερία», η οποία συνδέεται με την αυτοπραγμάτωση, την προσωπική εξέλιξη και ευημερία. Η εν λόγω μορφή Φιλελευθερισμού αποτελεί την βάση του κοινωνικού Φιλελευθερισμού και υποστηρίζει ότι ο κρατικός παρεμβατισμός εξασφαλίζει την ελευθερία και προστατεύει τα άτομα από δεινά της κοινωνίας. Τέλος, στόχος του σύγχρονου φιλελευθερισμού τίθεται η παροχή βοήθειας προς τα άτομα, ώστε να αναλάβουν την ευθύνη της ζωής τους και να ζουν με βάση τις προσωπικές (ηθικές) επιλογές τους.
Φοιτητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών
