Πανελλήνιες 2020, Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία. Διαβάζοντας κάποιος τα ζητούμενα του πρώτου μαθήματος των εξετάσεων σίγουρα εντυπωσιάζεται. Για πρώτη φορά δεν ζητήθηκε από τους μαθητές να γράψουν παπαγαλία συγκεκριμένα πράγματα που μαθαίνουν από το σχολείο ή το φροντιστήριο. Το θέμα αφορούσε την ανάγνωση βιβλίων και οι εξεταζόμενοι κλήθηκαν να γράψουν για την σχέση τους με τα βιβλία σε προσωπικό επίπεδο.
Η άσκηση ανάπτυξης ωστόσο δεν άρεσε σε αρκετούς. Ένα υπολογίσιμο ποσοστό της κοινωνίας θεωρεί πως ζητήματα όπως ο ρατσισμός, το περιβάλλον, η εκπαίδευση, τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι αυτά που θα έπρεπε να απασχολήσουν τους αρμοδίους των πανελλαδικών εξετάσεων αυτή τη χρονική περίοδο. Παράλληλα, έχει δημιουργηθεί μια διάθεση—σχεδόν—συνωμοσιολογική απέναντι στην κυβέρνηση, καθώς σε αυτούς τους κύκλους επικρατεί η πεποίθηση πως το κράτος προτιμά να κρατήσει ζητήματα μείζονης σημασίας έξω από τη ματιά και την προσοχή των νέων, προωθώντας μάλλον ανούσια, «ακίνδυνα» θέματα.
Όμως, σε μία εποχή όπου έχουν σημειωθεί μεγάλες περιβαλλοντικές καταστροφές (φωτιές, πλημμύρες κ.α.), αλλά και ακραίες βίαιες συμπεριφορές απέναντι σε μειονότητες ( η δολοφονία του George Floyd), η ανάγνωση βιβλίων οπωσδήποτε δεν είναι ανάξια λόγου.
Μέχρι και πέρυσι το θέμα της Έκθεσης είχε πολύ συγκεκριμένη μορφή. Πολύ συχνά, κάποιο ζήτημα αδιαμφησβήτητης κοινωνικής σημασίας—όπως τα παραπάνω—καλούσε τους μαθητές να το αιτιολογήσουν και, στη συνέχεια, να προτείνουν τρόπους αντιμετώπισής του.
Γιατί, όμως, ο κόσμος έχει την πεποίθηση ότι οι νέοι και οι νέες, μέσα από το ιδιαίτερο σύστημα εξέτασης που έχουμε στην Ελλάδα, θα κατορθώσουν να μορφωθούν πραγματικά πάνω σε τέτοια ζητήματα; Ας δούμε λίγο τις συνθήκες εξέτασης του μαθήματος «Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία». Οι μαθητές καλούνται στον περιορισμένο χρόνο των 3 ωρών να γράψουν μία γνώμη που το σχολείο και τα φροντιστήρια έχουν φροντίσει να τους μάθουν απέξω. Η προσωπική τους κρίση δεν έχει καμία απολύτως θέση σε αυτήν την εξέταση. Αντιθέτως, υπό την πίεση του χρόνου—αλλά και της προσδοκώμενης επιτυχίας—έχουν στο μυαλό τους πως πρέπει να γράψουν ό,τι πιστεύουν πως θα αρέσει στο σύνολο των διορθωτών ακολουθώντας την πεπατημένη.
Το αποτέλεσμα είναι ένα γραπτό πανομοιότυπο με τα υπόλοιπα, το οποίο φτάνει σε άγνωστους προορισμούς και η βαθμολογία του κρίνεται από την διάθεση του διορθωτή εκείνη την ώρα που εκτελεί το έργο του. Άρα, ο σκοπός του μαθήματος που θα έπρεπε να προκαλεί κάθε νέο να θέλει να μιλήσει και να σκεφτεί ουσιαστικά, καταλήγει να είναι ένας διαγωνισμός τυποποιημένης άποψης όπου η διαφορά παίζεται στα λιγότερα γραμματικά και συντακτικά λάθη και στις περισσότερες εμπλουτισμένες λέξεις. Εκθέσεις για απόψεις μαζικής παραγωγής και κατανάλωσης.
Μήπως το σύστημα αυτό δεν είναι και το καταλληλότερο για την επίλυση αυτών των ζητημάτων; Μήπως θα έπρεπε πριν βιαστούμε να κρίνουμε, να σκεφτούμε σε βάθος πράγματα που θα μπορούσαν να συντελέσουν στην προσπάθεια να αλλάξει αυτή η κατάσταση; Μήπως μόνο τότε θα μπορούσαμε να προσεγγίσουμε τα παραπάνω πολυπαραγοντικά κοινωνικοπολιτικά θέματα;
Βιβλία. Πληθώρα συγγραφέων, αμέτρητοι χαρακτήρες και καταστάσεις, αληθινά και ψευδή γεγονότα, απόψεις, εικόνες και συναισθήματα. Όταν μιλάμε για βιβλία μιλάμε για ένα ολόκληρο σύστημα κόσμων. Κόσμοι περιπέτειας, επιστημονικής φαντασίας, δράσης, μυθιστορήματα, ποίηση, βιογραφίες, επιστημονικά, ιστορικά και πολλά ακόμα.
Η πραγματική μόρφωση και αντίληψη δεν βρίσκεται μόνο στον κόσμο που βλέπουμε και βιώνουμε μέσα από τους εαυτούς μας. Βρίσκεται και στον κόσμο που βλέπουμε μέσα από τα μάτια των άλλων. Αυτό επιτυγχάνεται μέσα από συζητήσεις, φωτογραφίες, βίντεο και άλλες μεθόδους που έχουμε βρει. Βασικότερη όλων, όμως, είναι τα βιβλία. Σε αυτά ακούμε τον άλλον χωρίς διακοπές και εξωτερικούς παράγοντες και του δίνουμε την ευκαιρία να μας περιγράψει όσα θέλει και όπως τα θέλει.
Μαθαίνουμε να σεβόμαστε την δουλειά του και τα συναισθήματα του. Διαβάζοντας βιβλία όλων των ειδών και διάφορων συγγραφέων μορφωνόμαστε και εξελισσόμαστε σαν άνθρωποι. Είμαστε ελεύθεροι να εκφράζουμε τα συναισθήματά μας, ξυπνάμε από τον πνευματικό λήθαργο, ενώ ταυτόχρονα γινόμαστε συλλέκτες πληροφοριών και γνώσεων. Διαβάζοντας κανείς ένα βιβλίο ενός ειδικού επιστήμονα με αντικείμενο, παραδείγματος χάρη, το περιβάλλον και την ανακύκλωση, είναι σε θέση να κατανοήσει γιατί έχει σημασία να φροντίζει τον χώρο που τον φιλοξενεί και την ανάγκη να κάνουμε ανακύκλωση στα αντικείμενα που δεν μας χρειάζονται πια. Σίγουρα τα ποσοστά των ατόμων που ανακυκλώνουν είναι μεγάλα, αλλά εξίσου σίγουρα δεν είναι και καθολικά. Πολλοί δεν ανακυκλώνουν από αμέλεια και όχι από πρόθεση, ακριβώς επειδή δεν έχουν τις γνώσεις που θα τους οδηγήσουν στην κατανόηση της σημασίας της ανακύκλωσης.
Ένα μόνο βιβλίο δεν αρκεί. Βεβαίως είναι καλύτερα από το τίποτα, αλλά αν θέλουμε να αποκτήσουμε την γενικότερη ιδέα για ένα ζήτημα, θα πρέπει να επιδιώξουμε να κάνουμε μια πιο σφαιρική μελέτη. Να διαβάζουμε πολλά βιβλία, άρα και πολλές απόψεις, πάνω σε διαφορετικά παρακλάδια του θέματος και από αυτά ο καθένας μας να είναι σε θέση να διαμορφώσει την δική του προσωπική άποψη. Σε μια ιδανική εξέταση της Έκθεσης, αυτή την άποψη θα είναι σε θέση ο νέος να διατυπώσει και να υποστηρίξει επαρκώς.
Τα θέματα που έκαναν πολλούς να αντιδράσουν είναι προφανέστατα ζωτικής σημασίας, ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπίζονται από όλους. Κανείς δεν αμφισβητεί την αξία που έχουν και είναι απαραίτητο να συζητούνται στο περιβάλλον του σχολείο μέσα από διαλόγους που θα αναπτύσσουν οι ίδιοι οι μαθητές.
Από την στιγμή που τα προβλήματα αυτά έχουν τόση ισχυρή θέση στην κοινωνία, ο κόσμος οφείλει να αντικρύσει την εκ θεμελίων αιτία τους. Η έλλειψη παιδείας είναι αυτή και, επομένως, και η απαξίωση της ανάγνωσης βιβλίων. Ενδεικτικά, το ποσοστό των ανθρώπων στην Ελλάδα που διαβάζουν τον χρόνο τουλάχιστον ένα βιβλίο ανέρχεται περίπου στο 48%, ενώ εκείνων που διαβάζουν το λιγότερο 10 βιβλία στο 8%.
Μήπως, λοιπόν, το θέμα που επιλέχτηκε για την εξέταση των Πανελληνίων, είχε στόχο να αφυπνίσει τους νέους ως προς την γοητεία και την αξία που έχει η ανάγνωση στην καθημερινότητα όλων μας; Να δείξει στους μαθητές ότι εν όψει όλων αυτών που συμβαίνουν η αρχή της επίλυσης των προβλημάτων βρίσκεται στην μόρφωση, η οποία αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση στην αντιμετώπιση τους.
Η Ελλάδα δεν είναι σε στάδιο που να μπορεί να κάνει στροφή 180 μοιρών στον τρόπο εξέτασης των μαθημάτων. Δεν δύναται σε ένα χρόνο από το σύστημα της παπαγαλίας να υιοθετήσει το σύστημα που απαιτεί κριτική σκέψη και διεύρυνση οριζόντων. Είναι γεγονός, ωστόσο, ότι η προσπάθεια μεταβολής της κατάστασης έχει ξεκινήσει. Όλοι θα έπρεπε να δούμε πιο ώριμα και συνειδητά την αλλαγή. Όπως απαιτούμε να αλλάξουν ένα σορό προβλήματα που παρατηρούμε στην κοινωνία, έτσι ακριβώς οφείλουμε και εμείς οι ίδιοι να είμαστε δεκτικοί σε μεταβολές που σκοπεύουν στην βελτίωση. Οπωσδήποτε πρέπει να κρίνουμε και να λέμε την γνώμη μας, αλλά για κανένα λόγο δεν θα έπρεπε να βλέπουμε επιφανειακά μια νέα κατάσταση και να φοράμε παρωπίδες. Ο καθένας υπεύθυνος για τον εαυτό του ας διαμορφώσει την δική του προσωπική άποψη, αλλά πριν αρχίσει να επηρεάζει άλλους, έχει την ευθύνη να αξιολογήσει τα δεδομένα.
Φοιτήτρια Φιλολογιας – Ενασχόληση με παιδιά
